Wel horen, maar niet luisteren

Gezocht: een luisterend oor!

“Jullie horen mij wel, maar jullie luisteren niet.” Deze geïrriteerd uitgesproken opmerking wakkerde de aandacht van de cardioloog. Met een echte oplossing als gevolg. Artsen, is mijn ervaring, horen je vaak wel, maar luisteren niet. En als ze wel luisteren doen ze er (te) vaak niets mee. Met een goede arts moet je kunnen praten en overleggen.

Ik ben – na een doorgemaakt, maar jarenlang onopgemerkt gebleven hartinfarct – ben ik inmiddels al wat langer bekend met zowel een te lage hartslag (bradycardie) als een te hoge hartslag (tachycardie) en atriumfibrilleren. Met een steeds vollere apothekerskast vol medicijnen, doorlopende onderzoeken en elkaar steeds sneller opvolgende ziekenhuisopnames als gevolg.

Onlangs werd ik met spoed weer opgenomen in het ziekenhuis. Direct na opname werd mij – zoals steeds – gevraagd of ik de pijn een cijfer wilde geven. Probleem voor mij: ik had geen pijn, maar voelde mij gewoon heel beroerd door ernstig atriumfibrilleren. Dit is een hartritmestoornis waarbij de boezems (atria) van het hart niet meer zoals normaal rustig en regelmatig samentrekken maar veel te snel en onregelmatig samentrekken. Dit wordt veroorzaakt door meerdere elektrische ‘wervelstormen’ die door beide atria gaan.

Ik had wel pijn op de borst gehad, maar dat was twee dagen eerder. Toen zat ik ruim anderhalf uur twijfelend met de telefoon in de hand: bel ik 112 of bel ik niet. Ik had serieus pijn, maar vreesde dat die wel weer verdwenen zou zijn als de ambulance eenmaal gearriveerd was. Uiteindelijk heb ik dus niet gebeld en de rest van de dag rondgelopen met het gevoel alsof ik uit een stevige bokspartij kwam.

De daaropvolgende twee dagen sportte ik gewoon en verrichtte ik buiten mijn werk stevige huis- en tuinactiviteiten. Zoals altijd zonder noemenswaardige problemen. Die ontstonden steevast in de avond en nacht. Meestal in de vorm van een veel te lage hartslag met plotse uitschieters naar boven. Niet zelden met korte aanvallen van atriumfibrilleren als gevolg. Vervelend, maar eigenlijk niet voldoende (pijnlijk) om er (weer) naar te laten kijken. Bovendien: de cardioloog keek de afgelopen maanden al heel vaak mee. Waarbij ik vaker verzuchtte: “Je luistert niet naar mij! Ik twijfel niet aan jouw deskundigheid. Evenmin echter twijfel ik aan de signalen van mijn eigen lijf.” Want in de loop der jaren heb ik dit wel geleerd: de beste huisarts voor je eigen lijf ben jijzelf! Je moet dus nooit de regie over je eigen lijf opgeven.

Afijn, een cijfer voor mijn pijn kon ik dus niet geven, maar ik vreesde dat als ik de niet aanwezige pijn geen of een te laag cijfer zou geven ik opnieuw met een halfwassen oplossing – al dan niet in de vorm van een extra of ander pilletje – naar huis gestuurd zou worden. Met de in de afgelopen periode in frequentie toenemende klachten geen prettig vooruitzicht. Dus volgde een stevige ‘7’ als diagnose. Met – na drie uur onderzoek op de spoedeisende hulp – een opname op de Hartbewaking (ook wel Coronary Care Unit (CCU)) als resultaat. Om daar de volgende ochtend weer die vraag te krijgen: “Welk cijfer geeft u uw pijn?”  

“Jullie horen mij wel, maar jullie luisteren niet. Ik heb geen pijn, maar ik voel dat het niet goed zit. Mijn probleem is dat mijn klachten wellicht niet passen in het beeld van de gemiddelde hartpatiënt, maar ‘de gemiddelde hartpatiënt’ bestaat niet! Een fietsproef doorsta ik met glans. Zoals ik ook zonder enig probleem urenlang stevig aan het werk kan zijn in de tuin. Jullie behandelen mijn klachten als een reguliere angina pectoris. Maar, lees mijn dossier en luister! naar mij!”

Ik ga u verder niet vermoeien met mijn medische geschiedenis, maar mijn ‘uitbarsting’ leidde wel tot een verandering in de sfeer. Er werd – mede omdat de aanval van atriumfibrillatie nog altijd voortduurde – besloten om mij nog een dag in observatie te houden. Een dag die ook gebruikt werd om mijn dossier nog eens goed door te nemen. Met de – voor mij nauwelijks nog verrassende – conclusie dat mijn problemen zich niet met medicatie zouden laten oplossen. “Daarvoor was/is een pacemaker nodig,” meldde mij de dienstdoende cardioloog de volgende dag. “Daarvoor hoeft u niet in het ziekenhuis te blijven, maar de plaatsing daarvan kunt u thuis afwachten. Maar, gegeven uw klachten kan ik mij voorstellen dat u liever hebt dat wij nu doorpakken. Dat betekent wel dat u nog een paar dagen langer in het ziekenhuis moet blijven. Ik wil die beslissing graag aan u laten”

Ik ben gebleven en vijf dagen na opname, een pacemaker rijker, klachtenvrij (en met wat pijn! (van de wond)) uit het ziekenhuis ontslagen.

Zorgverleners die zorgvuldig luisteren, leveren de beste, veiligste en meest effectieve zorg.  Allereerst moet goed worden geluisterd naar de patiënt om te weten wat diens klacht of vraag is. Dat blijkt helemaal niet zo vanzelfsprekend. Medici hebben graag dat je jouw klachten in ‘pijn’ uitdrukt. Kijk maar eens op het internet! Pijn echter, staat in welhaast elke ziekenhuisfolder – is tegelijkertijd een ingewikkeld verschijnsel dat moeilijk te meten is. Ieder mens ervaart de pijn op een andere manier. Het is vaak moeilijk om aan anderen duidelijk te maken hoeveel pijn je ervaart. En wellicht is het zo dat door de pijn meetbaar te maken en een cijfer aan de pijn te geven, er meer inzicht is in de mate waarin iemand pijn heeft. Maar niet elke klacht gaat gepaard met pijn. Je kunt last hebben van (chronische) vermoeidheid, een algemeen gevoel van malaise of een niet-pluis-gevoel, etc. Kortom, zorgverleners moeten hun best blijven doen om het luisteren in de zorg te verbeteren.

De gezondheidszorg en de medische wetenschap maken een enorme ontwikkeling door. Met nieuwe technieken kunnen we steeds meer aandoeningen beter behandelen. Er komen meer medicijnen bij die gerichter kunnen worden ingezet. Iets waar velen zeer blij mee zijn, omdat we hierdoor steeds meer ziektes kunnen beheersen en ouder kunnen worden. Wat in al die ontwikkelingen niet verandert, is dat geneeskunde nog steeds mensenwerk is. En mensen zijn niet perfect. De zorgprofessional niet, de patiënt ook niet. De zorgprofessional kan belangrijke aanwijzingen missen, een verkeerde diagnose stellen, de patiënt kan vergeten belangrijke informatie door te geven, medicijnen vergeten in te nemen. Iedereen is boven alles een mens. Daarom is communicatie zo essentieel. Communicatie is tweerichtingsverkeer en dat vraagt tijd. Tijd die zorgprofessionals vaak niet hebben dan wel nemen. Hierdoor gaan mensen te vaak naar huis met het gevoel ‘niet gehoord te zijn’.

‘Wie slim wil lijken, praat. Wie slim wil worden, luistert.’ In ons zorgsysteem meent de arts of zorgverlener vaak de expert van het lichaam van de patiënt te zijn. Dat klopt niet. Er is slechts één iemand expert van zijn lichaam en dat is die persoon zelf. Het is belangrijk dat te erkennen. Daarnaast is verschuiving van de aandacht nodig: de patiënt als partner. Waardoor de verschillende perspectieven met elkaar in gesprek raken. Oftewel: werken ‘met’ in plaats van ‘aan’ de patiënt. De les? Goede en effectieve zorg begint met luisteren!

De auteur, Peter Paul J. Doodkorte is senior-adviseur bij Vondel & Nassau, een landelijk werkend adviesbureau voor overheden en organisaties werkzaam binnen het sociaal domein. Meer van zijn blogs en ideeën zijn te vinden op Verruim de horizon, De kracht van het alledaagse en Inspirituals

Peter Paul Doodkorte is een van de (acht) regioadviseurs die samen het landelijk werkende Regioteam Opdrachtgever-/opdrachtnemerschap Wmo en Jeugdwet vormen. Het regioteam opereert namens drie organisaties: Programma Inkoop en Aanbesteden Sociaal Domein, het Ketenbureau i-Sociaal Domein en Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd. Hiermee beschikken de regioadviseurs over een breed palet aan producten en diensten, instrumenten, opleidingen en praktijkvoorbeelden. Daarnaast hebben ze via deze drie organisaties toegang tot een groot netwerk van experts, ervaringsdeskundigen en een rechtstreeks lijntje met ‘Den Haag’.