Inzicht geeft Uitzicht

Er is 1 sociaal domein, handel daar naar!

In situaties waarin hulpverlening aangewezen is, is het van belang dat een kind/gezin/huishouden zo snel mogelijk kan beschikken over de juiste zorg. Daar ligt een essentiële rol voor de toegang. In de praktijk stellen we vast dat de toegang, vanwege onder meer een versnippering van verantwoordelijkheden en een kwaliteitsniveau dat ruimte laat voor verbetering, nog lang niet altijd overal doeltreffend en doelmatig functioneert. Dat raakt aan de kwaliteit van zorg, de betaalbaarheid en de mogelijkheden van sturing. Naar mijn overtuiging is er veel te winnen door een betere positionering en reikwijdte van de toegang en meer ruimte en mandaat voor de professionals binnen de toegang in het proces van afspreken, wijzigen, herstellen, uitvoeren en verbeteren van ondersteuning en zorg.

Bovenstaande overtuigingen vormden ook de rode draad in de presentatie “Inzicht verandert uitzicht” – of, Cruijffiaans “Je gaat het pas zien als je het doorhebt” – over de Toegang binnen het sociaal domein welke ik onlangs mocht verzorgen voor de collega’s van Bureau Deltareview. De bijeenkomst was een vervolg op en verdieping van twee recente blogs die ik over hetzelfde onderwerp schreef: De Toegang is het keerpunt en Minacht de positie van de toegang niet.

In de ideale situatie heeft de professional/toegang binnen het sociaal domein kennis, kunde en lef, vertrouwen en mandaat en (bewegings-) ruimte om – samen met een kind/het gezin/huishouden – vorm te geven aan tijdige en passende ondersteuning of zorg. Zo thuis als mogelijk. De professional is alert en nieuwsgierig, staat open voor nieuwe inzichten en ideeën en is in staat om – met oog en aandacht voor de verschillende werkelijkheden (het individu en (in) zijn sociale context, de betrokken hulpverleners en de financiers) – met een brede blik naar het grotere plaatje (de opgave in zijn context) te kijken en waar nodig in te zoomen op de kleinste details.

In de praktijk van alle dag is de hiervoor geschetste situatie nog niet bereikt. Integendeel. De ‘omvorming’ of ‘gedaanteverandering’ (van de organisatie/het systeem) binnen het sociaal domein wil (mede daardoor) nog niet zo goed lukken Met een onbetaalbare rekening en een zoektocht naar de oorzaken daarvan als gevolg. De oorzaken daarvan zijn divers. Zo is er sprake van separate domeinwetten (Participatie, Wet Maatschappelijke Ondersteuning, Onderwijs, Inkomen, Schuldhulpverlening) zijn – in het gunstigste geval – niet op elkaar afgestemd. Niet zelden is zelfs sprake van elkaar tegenwerkende of uitsluitende wetten. Bovendien kennen de verschillende wetten en regelingen op decentraal (regionaal of lokaal) niveau in menige gemeente ook nog afzonderlijke loketten tot toegang daarvan. Kortom, bij de inrichting van het sociaal domein hebben wij het organiseren van samenhang verzuimd. Daardoor sluit geleverde hulp niet altijd op de opgave (en elkaar) aan. De belangrijkste oorzaak daarvan? We hebben de bij de decentralisatie beoogde ‘omvorming’ versmald tot ‘verandering’ en proberen verbeteringen in bestaande settingen te realiseren.  Echte transformatie (omvorming) vraagt echter om een ingrijpend andere mindset.

• Veranderen = anders maken, wijzigen = Bestaande doelstellingen in een bestaande setting beter realiseren.
• Omvorming = gedaanteverandering = Nieuwe praktijken op basis van nieuwe mindset + nieuwe wegen zoeken en zo nodig aanleggen.

Het gevolg van dit alles is veel ongemak en – zoals aangegeven – een onbetaalbare rekening voor (samenwerkende) gemeenten als resultaat. Met de bekende reflex als antwoord: Controledrift, gericht op het beheersen van de kosten, het verstevigen van grip en controle op de Toegang en een zoektocht naar hogere drempels, gericht op beperking van de reikwijdte en het volume van ondersteuning en zorg. Naast een welhaast eenzijdige focus op kostenbeheersing en prijsdruk bij inkoop en bekostiging van te contracteren aanbod. Kortom de focus ligt op beknotting in middelen, mandaat en ruimte. Het beoogde maatwerk (elke casus en situatie is uniek!) verwordt daarbij tot confectie. Bij dit alles wordt de toegang (het wijk- of sociaal team) gezien als een kostenpost in plaats van een wezenlijke partner – en essentieel onderdeel – van adequate bedrijfsvoering.

Het kan gelukkig beter! Door bij de doorontwikkeling het leven breed bieden van passende ondersteuning en zorg te organiseren met een daarbij passende ontschotting van de financiering door één budget voor het sociaal domein te maken en financiële schotten weg te halen. Met de opgave, vraag of uitdaging als vertrekpunt en werk te maken van het wegnemen van oorzaken van problemen en uitdagingen in plaats van het bestrijden (onderdrukken) van de daaruit voortvloeiende symptomen. Of, zoals Rene Paas, destijds in zijn rol als voorzitter van Divosa (2009 – 2016) het zei: “Er is 1 sociaal domein, handel daar naar!”

Het zou mooi zijn als daarbij de verschillende domeinwetten worden samengebracht in een Wet Sociaal Domein die ruimte geeft voor (op hoofdlijnen) de realisatie van de navolgende doelstellingen:

• Mensen kunnen actief meedoen aan maatschappelijk leven of werk
• Mensen hebben een inkomen waarmee ze rond kunnen komen
• Mensen hebben hun financiën op orde
• Mensen kunnen een eigen huishouding voeren en voor zichzelf zorgen
• Mensen beschikken over geschikte en schone woonruimte, waarin zij zelfstandig en veilig kunnen wonen
• Kinderen kunnen gezond en veilig opgroeien en veilig naar de school die bij hen past

Bij dat alles mogen (liever nog: moeten) wij mateloze ambities hebben. Op basis van een duidelijke stip op de horizon. Waarbij wij in ons denken én doen geen gerommel in de marge van verandering (meer) accepteren, maar écht anders denken, werken en organiseren. Met de Beweging naar 0 als inspirerend voorbeeld.

• De Beweging van 0 is van oorsprong een groep jeugdhulpprofessionals die wil werken aan permanente progressie.
• Ze willen dat de jeugdhulp stapje voor stapje steeds meer gaat bereiken voor kinderen, ouders en samenleving, tegen een steeds rendabeler kosten-baten-verhouding. De Beweging van 0 wil het streefniveau van ‘de 0’ toepassen op de hele samenleving. Steeds meer professionals, organisaties en gemeentelijke regio’s haken inmiddels aan.

Daarbij vormt de Toegang het hart van beweging en de daarmee samenhangende primaire processen. Immers, Als wij belangrijke taken als regie en zeggenschap, handelingsruimte (mandaat!) en afstemming met meerdere leefgebieden (en dus stelsels van wet- en regelgeving) aan de Toegang opdragen, dan dient de positionering van de (medewerkers van de) Toegang daarmee in overstemming te zijn. Maak van de Toegang zoals zij bedoeld is: de verkeerstoren binnen het sociaal domein. Zij (mogen resp. moeten) met een helikopterblik kijken naar de inhoudelijke, logistieke en organisatorische vraagstukken rond de vragen, opgaven en uitdagingen waarmee inwoners hen benaderen. Om – met oog voor samenhang – daarop (samen met de inwoners en/in zijn omgeving) passende en betaalbare antwoorden te vinden en te organiseren. De (professionals van de) Toegang zijn immers de reisagent en verkeerleider die – samen met de inwoner/het huishouden – het ‘reisplan’ organiseren, de beschikbaarheid, aansluiting en verbinding tussen de verschillende modaliteiten organiseren én monitoren op basis van de behoefte, mogelijkheden, wensen en klachten van de inwoners en/in zijn omgeving.

Als wij dit daadwerkelijk durven – de vormgeving van de huidige Toegang loslaten om haar anders positioneren – is er – in termen van bedrijfsvoering en kostenbeheersing – veel te winnen. Dat vraagt aandacht voor de nu gekende struikelstenen:

• Het is alsof zij niet belangrijk zijn
• Toegang is de big spender
• De huidige inrichting van de bedrijfsvoering sluit onvoldoende aan bij verwachting en realiteit van de Toegang
• De ‘klassieke’ bedrijfsvoering ‘duwt’ processen terug in bestaande systemen en werkt zo fundamentele vernieuwing en maatwerk onbedoeld tegen
• Toegang is geen gesprekspartner bij gesprekken over visie, inkoop en kwaliteit

Kortom, de positie, kennis en kunde van de (professionals in) de Toegang verdient aandacht en erkenning. Voor de beoogde effectiviteit en kostenbeheersing binnen het sociaal domein is de Toegang hét keerpunt. Zeker en vast als wij daarbij onnodige administratieve lasten terugdringen. Door één uniform proces voor gemeenten en aanbieders rond het afspreken, wijzigen, herstellen, uitvoeren en verbeteren van ondersteuning en zorg te ontwerpen. Door het niet beleidsgevoelige contractdeel van de contracten met aanbieders Standaardiseer landelijk het niet beleidsgevoelige contractdeel te standaardiseren en beschikkingsarm (zie ook: “Beschikkingsarm werken binnen de Jeugdwet – Haarlem”) als de norm te hanteren. En, tenslotte, door – ook geografisch – samenhang in sociaal domein te organiseren. Met erkenning voor de vanzelfsprekende leefroutes van inwoners als vertrekpunt.

Samenvattend: De sleutel voor de verandering ligt bij de Toegang. Bemenst door professionals en ervaringsdeskundigen met kennis, kunde en lef. Met vertrouwen en mandaat ook. Met (bewegings-)ruimte om de juiste antwoorden te kunnen bieden. Met professionals die elkaar kunnen en mogen vinden. Met professionals die, als armoede en schulden, en de daarbij ontstane stress, belangrijke veroorzakers zijn van een slechte gezondheid (en andersom), de oorzaken mogen wegnemen, in plaats van de symptomen te bestrijden. De performance van een professionele organisatie is in hoge mate verbonden met de mate waarin er sprake is van een volwassen relatie tussen de primaire en de ondersteunende processen. En hierin zit bij menige Toegang op dit moment onbalans. Investeren in de positie, het mandaat en de ruimte voor (de medewerkers van) de Toegang is daarom de beste bezuiniging.

“Inzicht verandert uitzicht”

De bij mijn inleiding gebruikte presentatie is onderstaand te vinden.

• De auteur, Peter Paul J. Doodkorte is senior-adviseur bij Vondel & Nassau, een landelijk werkend adviesbureau voor overheden en organisaties werkzaam binnen het sociaal domein. Meer van zijn blogs en ideeën zijn te vinden op Verruim de horizon, De kracht van het alledaagse en Inspirituals

• Peter Paul Doodkorte is een van de (acht) regioadviseurs die samen het landelijk werkende Regioteam Opdrachtgever-/opdrachtnemerschap Wmo en Jeugdwet vormen. Het regioteam opereert namens drie organisaties: Programma Inkoop en Aanbesteden Sociaal Domein, het Ketenbureau i-Sociaal Domein en Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd. Hiermee beschikken de regioadviseurs over een breed palet aan producten en diensten, instrumenten, opleidingen en praktijkvoorbeelden. Daarnaast hebben ze via deze drie organisaties toegang tot een groot netwerk van experts, ervaringsdeskundigen en een rechtstreeks lijntje met ‘Den Haag’.