Vergeet mij niet – het leven begint bij 18…

• Het zijn betrokken professionals die het echte verschil maken

Begin deze week besloot ik dat mijn blog deze week zou gaan over de jeugd-ggz. Deze staat aan de vooravond van een ingrijpende beslissing over haar toekomst. De nieuwe jeugdwet legt de regie voor de jeugd-ggz namelijk bij de gemeente. Tegen dit voornemen is op vele manieren en op vele plaatsen geprotesteerd. Er is en wordt geschreven, vergaderd en uitgebreid gedebatteerd over de zorgen die daarover binnen die sector bestaan. Zij denken dat de voorgenomen maatregelen nadelig zullen zijn voor de kwaliteit van de diagnostiek en de behandeling van kinderen en jeugdigen met een psychische aandoening en ook voor de kosten van de zorg. Ik snap de zorgen, maar het beeld dat vanuit die sector wordt geschetst (ambtenaren die de diagnose gaan stellen) is tendentieus en misleidend. Vinden ook professionals uit die sector zelf.

Uiteindelijk heb ik besloten dat ik er niet over zou schrijven. Enerzijds, omdat hiervan – terecht – afstand genomen werd door (o.a.) Annemarie Jorritsma (voorzitter VNG; zie http://www.gemeente.nu/Sociaal/Nieuws/2014/1/Jeugd-ggz-kan-en-moet-effectiever-1449912W/) en Mechtild Rietveld (zie: http://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/opinie/columns/vrije-keuze-in-de-zorg-en-sluipende-uitholling.9195221.lynkx). Anderzijds zou ik daarvoor eenvoudigweg twee van mijn eerdere blogs hierover ( zie: https://verruimdehorizon.wordpress.com/2013/09/07/elke-verandering-begint-met-een-andere-manier-van-kijken/ en https://verruimdehorizon.wordpress.com/2013/10/11/jasper/) kunnen recyclen. Zoals de ‘lobby’ vanuit de GGz-sector dat ook doet met het misplaatste ‘spookbeeld’ van indicerende ambtenaren.

Dat ik uiteindelijk heb gekozen voor een ander onderwerp, komt door een indrukwekkende première die ik deze week mocht bijwonen. Op uitnodiging van de William Schrikker Groep was ik donderdag 23 januari 2014 aanwezig bij de presentatie van “Het leven begint bij 18”. Een documentaire over de zoektocht naar zelfstandigheid van een jongere met een licht verstandelijke beperking. Deze is maandag 3 februari te zien op Nederland 2. Zij vertelt het verhaal van Hyba.

Op de dag dat ze 18 wordt, weet Hyba het eigenlijk al: ze komt terug in de zorginstelling. Want anders zwerft ze toch maar op straat. “Maar eigenlijk wil ik niet in de instelling zitten.”

In de niets verhullende documentaire zie je hoe lastig het is voor jongeren met een lichte verstandelijke beperking om, wanneer ze eenmaal wettelijk volwassen zijn, zelfstandig een leven op te bouwen. Dan mogen deze jongeren hun eigen leven bepalen. Ook wanneer ze al problemen hadden en gedwongen hulp kregen, moet de hulpverlening zich verplicht terugtrekken als zij 18 worden. Ook, al weten zij én wij dat zij een zelfredzaamheidstoets wel willen, maar niet kunnen doorstaan. Juist deze jongeren overschatten hun mogelijkheden en vermijden vaak zorg, zo is te zien in het portret van Hyba.

Veilige plek
Als ze behandellocatie Klipper van Groot Emaus (’s Heeren Loo) op haar 18e verlaat, zwerft Hyba half Nederland door. Ze wordt ruim een maand later door de politie uit een pand gehaald waar prostituees en harddrugsgebruikers zitten. Begeleider Peter van Groot Emaus regelt een gedwongen opname voor haar, en later ook een beschermde begeleid wonen plek in Rotterdam. “Ondanks dat ze onze klant niet meer is, kan ik het niet laten voor dat meisje te zorgen. Dat kan niet tot in het oneindige, maar ik hoop dat ik haar toch nog kan overdragen aan een veilige plek.”

Het meest indrukwekkende in deze documentaire is het moment waarop Hyba Peter – haar begeleider – bedankt voor zijn bezorgd- en vasthoudendheid. Want uiteindelijk blijkt die persoonlijke betrokkenheid de onderscheidende kracht van het systeem dat wij ‘jeugdzorg’ noemen. Waar het stelsel faalt en (schokkende) gaten laat vallen, zijn het de betrokken professionals die het echte verschil maken.

De documentaire laat zien hoe hard het nodig is jongeren beter voor te bereiden op het volwassen leven. En juist voor jongeren als Hyba schiet zowel de huidige Wet op de Jeugdzorg – net als de nieuwe (concept) Jeugdwet – ernstig tekort.

Beide wetten hanteren een/de leeftijdsgrens van 18 jaar. En dat leidt tot forse knelpunten in de zorg aan 18 tot 23 jarigen. Weinig 18+ jongeren krijgen namelijk nog (verlenging of hervatting van) jeugdzorg. Dat raakt vooral de groep die nog niet in staat is om zelfstandig te functioneren. Knelpunten in de ondersteuning aan deze jongeren zijn:
• een tekort aan een passend hulpverleningsaanbod;
• het ontbreken van de juiste expertise om deze doelgroep te begeleiden;
• het vrijwillige karakter van de jeugdhulpverlening na 18 jaar;
• de slechte aansluiting tussen jeugd- en volwassenenzorg;
• onduidelijkheid over wie er verantwoordelijk is voor de noodzakelijke ondersteuning.

Natuurlijk zijn er aanbevelingen ter verbetering: van voldoende specifiek aanbod voor jongeren van 18 tot 23 jaar tot verbeterde aansluiting tussen jeugd- en volwassenenzorg. De intenties zijn er. Maar het daadwerkelijk acteren op die aanbevelingen blijft vooralsnog achterwege. Voor jongeren als Hyba komen eventuele oplossingen – zeker zonder mensen als Peter – ook te laat. En juist daarom verdient dit NCRV Dokument een prominente plaats in elk gesprek dat gaat over de omvorming van ons sociaal domein, de (concept) Jeugdwet en de nieuwe Wmo.

“Het leven begint bij 18” is geregisseerd door Marlou van den Berge en geproduceerd door Paul de Bont Producties. Het duo maakte eerder spraakmakende documentaires over de zorg. Zoals Machteloos (2010) over de kinderwens van verstandelijk beperkte ouders en ADHD (2013). De film is mede mogelijk gemaakt door Fonds Nuts Ohra, Fonds Verstandelijk Gehandicapten en NCRV Dokument.

Bekijk een kort voorfilmpje:
http://www.youtube.com/watch?v=i6MUJkc-CxA&feature=player_embedded