Waar een wil is, is een weg
De maatschappelijke opgave binnen het sociaal domein kan geen mens, geen organisatie, geen overheid en geen land in zijn eentje oplossen. Gemeenten en aanbieders hebben elkaar keihard nodig om deze prachtige, en tegelijkertijd lastige opgave waar te maken. Het lastige gesprek over samenwerking kunnen zij dus niet buiten de deur houden. Ook, al is samenwerken niet eenvoudig.
Dat zich de afgelopen jaren binnen het sociaal domein grote veranderingen hebben voorgedaan, behoeft geen betoog. Het lokale schaalniveau is bij de vormgeving van de ondersteuning van de inwoners belangrijker geworden. In toenemende mate ontstaan hier echter ook moeilijkheden. In het bijzonder rond de betaalbaarheid en – in het verlengde daarvan – het organiseren van een toereikend zorglandschap (het netwerk aan organisaties en voorzieningen waar zorg wordt verleend en die een rol hebben in de zorgketen in een regio). Het is dan ook in ieders belang om juist hierover in regionaal verband afspraken te maken. Dat erkennen (nagenoeg alle) gemeenten in Nederland. Zij kwamen daarom de Norm voor Opdrachtgeverschap overeen (juni 2020). Daarmee nemen gemeenten (in theorie in ieder geval) de verantwoordelijkheid om zowel de regionale samenwerking te verbeteren als het opdrachtgever- en opdrachtnemerschap te versterken.
Werken volgens de Norm voor Opdrachtgeverschap is geen eenvoudige opgave. De verschillende belangen bij regionale samenwerking kennen spanningsvelden rond de inhoud, de schaal, de financiering en het samenspel tussen het regionale en het lokale niveau en de regie en democratische verantwoording die nodig is. Vaak genoeg leidt te sterke hiërarchische regionale sturing tot onbevredigende oplossingen die onvoldoende draagvlak hebben en slecht doorwerken. Met cynisme over nut en noodzaak, of zelfs beëindiging – van de samenwerking als resultaat.
Met de Norm voor Opdrachtgeverschap willen de gemeenten wettelijke verplichte samenwerking voorkomen. Simpelweg, omdat verplichte samenwerking niet werkt. Bij verplichte samenwerking gaat het gesprek vaak niet over de opgave zelf, maar over het bewaken van de eigen autonomie, het afdwingen van gelijkwaardigheid of de noodzaak van – dan wel weerstand tegen – de regels rond de samenwerking.
De opdracht binnen het sociaal domein vraagt naast de transitie (overdracht) van taken en bevoegdheden ook om omvorming (transformatie) van het zorglandschap. Het welslagen vraagt ook om een omslag van ‘government naar governance’, waarbij op passende wijze wordt omgegaan met de wederzijdse afhankelijkheden tussen partijen. Een succesvolle aanpak vergt een open samenwerking. Op alle niveaus en tussen tal van individuen, sectoren en werkvelden. Met daarop afgestemde vaardigheden. Naast inhoudelijke kennis, zijn daarbij een sterke procesoriëntatie en communicatie onmisbaar.
Binnen het sociaal domein werken professionals, aanbieders en gemeenten keihard om inwoners die dat nodig hebben, passende ondersteuning te bieden, dicht bij huis. Overal in het land zijn er mooie initiatieven van praktisch maatwerk. We zien ook dat de expertise van ervaringsdeskundigen, professionals en aanbieders daarbij steeds beter worden benut. Tegelijkertijd dringt steeds nadrukkelijker het besef door dat wij, als we de ambitie – dat alle inwoners naar vermogen kunnen deelnemen – willen waarmaken, nog forse stappen kunnen zetten. Vooral ook, omdat de aanpak van de problemen, waarmee kwetsbare jeugdigen en gezinnen, dak- en thuislozen, thuiszitters, mensen met schulden of slachtoffers van huiselijk of seksueel geweld te maken hebben. een multidisciplinaire aanpak vraagt. Samenwerking is nodig om regie, samenhang en (betaalbare) continuïteit te organiseren. Voor de inwoners en hun netwerk, voor de professionals en hun organisaties en voor de overheden en haar systemen.
In toenemende mate ontstaan hier uitdagingen en opgaven. In het bijzonder rond de betaalbaarheid en – in het verlengde daarvan – het organiseren van een op de opgave toegerust zorglandschap. Hoe meervoudiger de uitdaging, hoe groter de behoefte aan verbinding. Ook, al is dat niet eenvoudig. Het netwerk kent immers een grote variëteit, met verschillende dynamische spelers die zich relatief gesloten ten opzichte van elkaar opstellen. Er blijkt – op alle niveaus – behoefte aan stevig opdrachtgeverschap (van (samenwerkende) gemeenten) en stevig opdrachtnemerschap (bij de aanbieders en hun professionals). Niet omdat het (ook) moet, maar omdat de toevoegende waarde van de samenwerking het verschil kan maken tussen goed en beter! In (zorg)functies, vermindering van bureaucratie en bij de omvorming van het zorglandschap. Juist dat zijn ook de speerpunten waarop de Norm voor Opdrachtgeverschap focust.
De Norm voor Opdrachtgeverschap vraagt van gemeenten naast overeenstemming over de opgave, doelen, analyse en antwoorden ook om daarop afgestemde rollen. Kort gezegd draagt daarbij primair de lokale overheid de verantwoordelijkheid voor passende jeugdhulp, waarbij de regio een indirecte, ondersteunende en faciliterende rol vervult. Met voor de regio directe verantwoordelijkheid en mandaat voor de strategische regionale opgaven. Deze bestuurlijke schaalvervlechting stoelt op een daarop afgestemde taakverdeling.
Echter, ook al doen wij nog zo ons best, wij zijn op zichzelf genomen niet geschikt om succesvol samen te werken. Want samenwerken is complex. Wij zijn allemaal overtuigd van ons eigen gelijk en niet graag afhankelijk van anderen. Samenwerken is dan ook geen toverwoord, maar een werkwoord. Het vraagt om het verkennen, verbinden en verrijken van elkaars perspectieven (overheden/financiers, aanbieders/professionals en inwoners/cliënten). Het vraagt een proces van gezamenlijk optrekken en betekenis geven aaneen gemeenschappelijk interpretatiekader. Met – zonder de inhoud te verwaarlozen – niet te veel inhoudelijke randvoorwaarden, bescherming van de kernbelangen van de betrokkenen en (lichte) dwangmogelijkheden om tot besluitvorming te komen. Het is een zaak van samen stapjes maken, En dat in een tijd dat de roep om lokale autonomie luider klinkt dan ooit. Dus wie denkt dat je samenwerking volgens een kant-en-klaar stappenplan ‘wel even organiseert’, komt bedrogen uit. Want het gaat niet om iets wat enkel speelt tussen gemeenten en aanbieders. Ook wat er speelt in de samenleving is juist van belang.
Succesvol samenwerken volgens de Norm voor Opdrachtgeverschap is dus niet eenvoudig. Het is een voortdurend proces van het samen zoeken, exploreren en bijstellen van elkaars opgaven, antwoorden en mogelijkheden. Niet door ze weg te praten, maar juist door ze te erkennen en in onderhandeling te komen tot het best mogelijke antwoord op de opgave. Het is een zoek- en vindtocht van geven en nemen tegelijkertijd. Met de billijke uitruil van belangen als resultaat.
Om samen met gemeenten en aanbieders het goede gesprek te mogen voeren en langs dit avontuurlijke pad te komen tot haalbare samenwerking is leuk, leerzaam en stimulerend tegelijkertijd.
Meer informatie over de Norm voor Opdrachtgeverschap
Informatie over het regioteam Opdrachtgever-/opdrachtnemerschap Wmo en Jeugdwet Goede samenwerking tussen gemeenten en zorgaanbieders op gebied van visievorming, inkoop, contractmanagement, uitvoering en verantwoording leidt tot betere en betaalbare maatschappelijke ondersteuning en jeugdzorg, minder administratieve lasten en meer werkplezier. Het Regioteam Opdrachtgever-/opdrachtnemerschap Wmo en Jeugdwet ondersteunt gemeenten en aanbieders daarbij. Peter Paul Doodkorte is een van de (acht) regioadviseurs die dit team vormen.
Het landelijk werkende regioteam opereert namens drie organisaties: Programma Inkoop en Aanbesteden Sociaal Domein, het Ketenbureau i-Sociaal Domein en Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd. Hiermee beschikken de regioadviseurs over een breed palet aan producten en diensten, instrumenten, opleidingen en praktijkvoorbeelden. Daarnaast hebben ze via deze drie organisaties toegang tot een groot netwerk van experts, ervaringsdeskundigen en een rechtstreeks lijntje met ‘Den Haag’.
De auteur, Peter Paul J. Doodkorte is senior-adviseur bij Vondel & Nassau, een landelijk werkend adviesbureau voor overheden en organisaties werkzaam binnen het sociaal domein. Meer van zijn blogs en ideeën zijn te vinden op Verruim de horizon, De kracht van het alledaagse en Inspirituals
Verruim de horizon 