Je moet geduldig zijn, luisteren en het ongelijk begrijpen

• Geef ongelijke monniken passende kappen!

Je kunt gerust bij iemand binnenvallen als je daar zin in hebt. Als ze ‘Jakkes’ zeggen kun je altijd weer naar buiten vallen – (Winnie de Poeh).

Er verandert momenteel veel in de zorg en ondersteuning van mensen. Voor veel vormen van ondersteuning en zorg moeten ze tegenwoordig aankloppen bij de gemeente. Gemeenten baseren de toewijzing van noodzakelijke ondersteuning of zorg op het zogenaamde compensatiebeginsel.

Wat dat is? Het is afgeleid van het begrip ‘compenseren’. En dat begrip kent de nodige betekenissen. Van ‘iets goed (proberen te) maken’? tot ‘het een tegen het ander afwegen’. Van ‘het afsluiten van een tegengestelde transactie’ tot ‘het goedmaken of vereffenen van schade’. Ik voel mij het meest verwant met de betekenis van ‘terug in balans brengen’. Het samen met mensen bekijken welke voorzieningen of hulpmiddelen nodig zijn om de hindernissen weg te nemen. Met als uiteindelijk doel: ‘meedoen’. Meedoen van álle mensen aan álle facetten van de samenleving. Dus wonen, werken, vrijetijdsbesteding, sporten, enzovoorts. Daarbij al dan niet geholpen door vrienden, familie of bekenden. Lukt dit laatste niet, dan kunnen mensen een beroep doen op de gemeente of de hiervoor door de gemeente aangewezen organisatie.

Mensen die zo bij de hiervoor door de gemeente aangewezen organisatie aankloppen, moeten dus duidelijk (kunnen) maken hoe hun leven eruit ziet en wat zij nodig hebben om mee te kunnen doen. Veel gemeenten hanteren daarvoor het zogenaamde keukentafelgesprek.

Inzet van een keukentafelgesprek is het verkennen van de ondersteuningsbehoefte van inwoners om te komen tot ondersteuning op maat. Deze gesprekken zijn een trendig topic geworden. Ook, omdat – steeds vaker – ze met succes worden gevoerd. Tegelijkertijd, zo constateer ik, is er ook nog veel te doen en te winnen.

De veranderingen in de zorg hebben namelijk ook veel twijfels en zorgen met zich meegebracht. Hierdoor ligt tijdens de keukentafelgesprekken niet zelden het accent op de inhoudelijk toelichting gegeven op de veranderingen. Of het vragen van begrip voor de verslechtering: minder hulp, meer zelf doen. Onbedoeld dreigt hierdoor verwording van het Eigen Kracht-denken. Het is niet langer een alternatief, maar eerder een uitsluitingsgrond: u hebt voldoende vrienden – bekijk het maar (met hen)!

Kijken naar wat nodig is in plaats van waar iemand recht op heeft. Dat is de juiste aanpak. Daar moet het om draaien bij een (goed) keukentafelgesprek. En ja, dat kost tijd en vaak ook geld.

Een persoonlijke aanpak biedt inzicht in de situaties van inwoners die ondersteuning nodig hebben. Dat is belangrijk, omdat je hun situaties niet zomaar over één kam kunt scheren. Het eigen plan en de eigen inbreng van de inwoners moeten daarbij leidend zijn.

Maatwerk is voor het gezonde verstand vanzelfsprekend. Desondanks raken nog te veel mensen in de knel. Omdat wij te vaak niet luisteren naar de antwoorden die mensen zelf hebben bedacht. Of omdat hun oplossingen niet goed passen in de systemen. Of omdat wij iedereen gelijk willen behandelen. Waardoor het maatwerk eerder een worstelpartij met algemene regels en normen wordt. Vraag het maar aan gemeentebestuurders, –ambtenaren en professionals. Die komen al snel met allerlei praktische bezwaren. Ook zij gruwen van opgelegde concepten en confectieoplossingen, maar als de uitvoering van maatwerk arbeids- of kostenintensief wordt, dan wint dat wat binnen het metrum van het stelsel past.

Maatwerk betekent: puzzelen, passen en meten ( zie ook: https://verruimdehorizon.wordpress.com/2015/02/07/schuren-knutselen-en-schooieren/) Maatwerk betekent: kiezen voor eigen regie en mensen ruimte geven om hun eigen talenten en vermogens te benutten. Eng? Wel als plannen, standaardiseren, controleren en toetsen het houvast is. Alsof alle mensen gelijk zijn!

Mensen zijn verschillend, hun omstandigheden en mogelijkheden zijn dat ook. Net als hun ziekten en beperkingen geldt dat ook de hindernissen die geslecht moeten worden. Net als de talenten die ter beschikking staan. En ja, dat is best spannend. Voor iedereen. Maar het is en wordt een feest als mensen erdoor in staat gesteld worden de gewenste balans in hun leven te kunnen terugbrengen.

Daarom heb ik een welgemeend advies: ga daadwerkelijk het gesprek aan. Je moet geduldig zijn, luisteren en het ongelijk begrijpen. Creëer ruimte voor mensen om een eigen plan en afwegingen te maken. Van bestuurders mag – nee, moet je – eisen dat ook zij ‘kantelen’. Het is namelijk onvermijdelijk dat er klachten komen. Dat er onrust zal ontstaan over ongelijke behandeling in schijnbaar gelijke gevallen. Juist dan is rugdekking van bestuurders en leidinggevenden nodig. Moeten zij zich zichtbaar eigenaar betonen van het kantelingsconcept en uitdragen en uitleggen dat de keuze voor maatwerk per definitie een keuze voor verschil is.

Menselijke gevoelens contra kille cijfers. Het blijft een boeiende tegenstelling. Maar passende oplossingen vragen om een open oog en oor voor de specifieke situatie van mensen. Het blijkt en blijft steeds weer verrassend om te merken dat mensen vaak opener zijn als je belangstelling toont, ruimte geeft voor het verhaal en laat merken dat je luistert, vragen stelt en feedback geeft. Als de ander luister, zonder oordeel, durven mensen meer te zeggen over wat ze denken en voelen.

Die – en wat mij betreft mooiere – insteek voor het keukentafelgesprek kent alleen maar winnaars. Het voorkomt dat mensen hun behoefte moeten vertalen in een oplossing die wordt beperkt tot het beschikbare aanbod. Het draagt niet allen zorg voor (meer) draagvlak. Het houdt de inwoners ook zelf in de regierol. En, voor professionals geven de verhalen waar ze trots op zijn zin. Gewoon, omdat ze de betekenis van hun werk vormen. Ze waardevol waardevolle dingen mogelijk kunnen maken.

Zin is – net als eigen kracht – niet te koop en een ander kan het ons ook niet geven. Maar een ander kan wel helpen in de zoektocht daarnaar. Helpen om de ogen te openen en te zien wat kleur geeft en waar je warm voor kunt lopen. En dat is niet altijd eenvoudig, zeker niet in een wereld waarin wij al gauw in systemen verzanden. Maar het kan! Daarom ook kun je gerust bij iemand binnenvallen als je daar zin in hebt. Als ze ‘Jakkes’ zeggen kun je altijd weer naar buiten vallen….