Een regisseur is het meest effectief als mensen ternauwernood weten van zijn bestaan
Steeds meer stuurt de landelijke overheid erop aan dat gemeenten optreden als regisseur. ‘Regie’ lijkt een nieuw buzz-woord. Haarlemmerolie voor de nieuwe gemeentelijke rol binnen het sociaal domein.
‘Regisseren’ spreekt tot de verbeelding in de gemeentelijke beleidscontext. De invulling daarvan is echter niet (altijd) even helder. De concrete uitwerking wil per gemeente nogal verschillen. Wellicht komt dit, doordat het begrip uit een context is gehaald die de fantasie prikkelt: de toneel- en filmwereld.
De echte regisseur weet, naast dat hij wisselend op het toneel en achter de coulissen staat, ook het decor, de belichting en het geluid, ofwel de omgeving, af te stemmen.
Welbeschouwd – al weten de meeste gemeentelijke beleidsregisseurs dat niet of niet meer – is het woord ‘regie’ een metafoor. Dit is een vorm van beeldspraak, die zijn effect bereikt via associatie, vergelijking of gelijkenis. Het is een middel om een onbekende werkelijkheid te verkennen aan de hand van een bekende werkelijkheid.
‘Regie’ is binnen de context van de toneel- en filmwereld een bekend begrip en vervolgens nauw verbonden met de transitie- en transformatieopgave binnen het sociaal domein. Daarbij zijn of worden verantwoordelijkheden, bevoegdheden en middelen gedecentraliseerd van het rijk naar gemeenten. De gedachte hierachter? Het besef dat gemeenten dichter bij de burgers staan, zodat via een maatwerkanalyse van de maatschappelijke problemen op het lokale niveau, maatwerkoplossingen kunnen worden bedacht. Liefst samen met de mensen die het betreft. Een uitdijend takenpakket van gemeenten is het gevolg. Gemeenten zijn daardoor niet langer ‘slechts’ beleidsuitvoerder, maar moeten ook beleid vormen en voeren.
Wilt u regiegemeente zijn? Kijk dan eens, of u volmondig ‘ja’ kunt antwoorden op de volgende vragen. Weet u waar uw partners behoefte aan hebben? Heeft u hen concrete voordelen te bieden? Durft u uw ambtenaren ruimte te geven? Zijn uw ambtenaren ondernemend? Heeft u vertrouwen in de esprit de corps? Bent u dienstbaar? Kunt u leven met vage doelen? Vindt u de kwaliteit van het proces écht belangrijker dan de inhoudelijke uitkomst? Want dát is nodig voor regie.
De rol van de gemeente als regisseur van het sociaal domein roept vele vragen op. En nagenoeg alle gemeenten buigen zich met verve over de beantwoording daarvan. Waarbij verschillende benaderingen kunnen worden vastgesteld. Van een puur bestuurlijke tot een meer pragmatische benadering. En er zijn gemeenten die ‘alle ballen in de lucht’ proberen te houden; door als het ware aan alle knoppen tegelijkertijd te draaien.
Zij hebben allen één ding gemeen: zij focussen op de vraag als geheel. Het geheel van actoren, zowel als het geheel van terreinen. Maar de praktijk…die is weerbarstig.
Als zijn werk erop zit en zijn doel is bereikt, zullen de spelers denken dat zij het zelf hebben gedaan (vrij naar Lao Tzu)
Mijn model van regie voeren kent drie pijlers:
- Verkrijgen van overzicht over het complexe systeem van verschillende actoren, probleemaspecten en oplossingsmogelijkheden, dat beïnvloed dient te worden. De samenhang tussen de verschillende actoren, de onderlinge patronen en de dynamiek leren zien;
- Verkrijgen van inzicht in de kritische aspecten van het dynamische proces. Het ontwikkelen van ideeën over welke interventies werken en waar die toegepast moeten worden om effect te kunnen sorteren;
- Het vergroten van het eigen vermogen om te zorgen dat je direct of indirect in staat bent te interveniëren op die kritische punten en om effectief te handelen in die situaties. Je moet ‘er bij kunnen’ en je moet het verschil kunnen maken.
Deze pijlers van regie sluiten aan op situaties waarin sprake is van een probleem dat een actor niet in zijn of haar eentje kan oplossen. Het gaat dus om situaties met complexe aansturing. De actor heeft over de verschillende aan te sturen partners niets – of niet steeds evenveel – te zeggen. Hij of zij zal de rol van regisseur daarom moeten verdienen. Dit laatste is ook zo’n beetje de betekenis van het woord ‘regisseur’ in de gemeentelijke context.
Mijn drie pijlers sluiten hierop aan. Vanuit overzicht kom je tot inzicht en vergroot je het vermogen om effectief te handelen. Het voortdurend doorlopen van dit proces maakt het mogelijk om in regie te komen en te blijven. Goede regie echter begint met een erkenning: Alles wat anderen beter kunnen, doen anderen. Regisseren doe je dus samen! Door samen te maken (co-creëren), door samen te doen (coproduceren) of door samen te werken (uitbesteden).
De regiefunctie als onderdeel van de procesbenadering kent de nodige voordelen ten opzichte van het traditionele organisatie denken. Door alleen in organisatiestructuren te denken, organiseren en regisseren we verticaal. De ‘hark’ en de hiërarchie zijn dominant in plaats van de ‘klant’ of het resultaat. Het resulteert (meestal) in starre structuren, waarbij medewerkers zijn gericht op hun taak, in plaats van op het resultaat. In de procesorganisatie is het net andersom. Dit alles laat onverlet dat beide structuren noodzakelijk zijn. Zij dienen echter als één geheel ontworpen.
Regisseren binnen het sociaal domein vraagt om het ´ontdekkenderwijs´ opstellen van een besturingsfilosofie die het nieuwe denken – het denken van loslaten en ruimte en vertrouwen geven – toepast. Dat vraagt om het voeren van regie vanuit systeem dynamisch perspectief. Daarbij kijk je naar de betekenis van ieders eigen rol als onderdeel van een groter geheel. Wie zit op welke plek in het systeem? Is dat de juiste plek? Is het gedrag consistent met die plek? Wat is er op onbewust, collectief niveau gaande in de probleemsituatie?
Gaandeweg ontwikkel je sensitiviteit voor probleemsystemen, het krachtenveld en de dynamieken die er spelen. Het leert kijken en komen tot nieuwe vormen van interventie. Door daarop regie te voeren wordt duidelijk waar uiteenlopende ingrepen elkaar versterken en waar niet. Vervolgens kunnen mensen en organisaties dát oppakken waarvoor zij het beste zijn toegerust.
Samenvattend
Vraagstukken worden steeds complexer. Zij trekken ze zich vaak ook niets aan van organisatiegrenzen. Strekken zich uit over meerdere organisaties en domeinen. Velen hebben daarin dan een deelverantwoordelijkheid. In dit soort situaties is er een continue veranderende interactie tussen betrokken partijen. Dit vraagt om iets of iemand, die de formele positie of bevoegdheid heeft het hele proces naar zich toe te trekken. Die op de een of andere wijze een werkbare situatie kan doen ontstaan en voortgang kan realiseren. Daar ligt de kracht en noodzaak van regie: het krachtenveld zodanig ‘bespelen’ dat synergie ontstaat.
Regie op het proces doorbreekt de hokjesgeest. Door te denken in resultaten wordt er horizontaal georganiseerd. De ‘klant’ bepaalt welk resultaat hij wil en het proces wordt ingericht en bestuurd aan de hand van dat uitgangspunt. Er ontstaat een veel dynamischer structuur en een plattere organisatie. Leidinggevenden worden proceseigenaren die procesontwerp én procesresultaat systematisch besturen. De afdelingsgrenzen vervagen. En, als het proces dat vraagt, medewerkers worden ingezet in wisselende multidisciplinaire teams. Want ook dat is regie: de juiste persoon op het juiste moment op de juiste plaats hebben.
Verruim de horizon 
een mooi aansprekend artikel!
Het Rijk legt een grote taak en verantwoordelijkheid bij gemeenten. Deze verantwoordelijkheid vereist, een vorm van, regie door gemeenten. De inwoner kijkt, als het gaat om alle veranderingen waarvan zij de gevolgen nog niet kunnen overzien, naar de gemeente.
Voor inwoners is de gemeente, in welke vorm dan ook, voorlopig het ankerpunt. Dit betekent voor gemeenten Regie voeren, Richting geven en Ruimte bieden.
Een mooi referentiekader om de discussie verder te voeren over ‘regie’ door de gemeenten. Regie voeren wordt op veel plaatsen nog gezien als: ‘vertellen hoe het moet’.
Dit betoog maakt duidelijk dat er kracht zit in het werk ‘achter het toneel’ en ‘tussen de coulissen’. Talenten aanboren en benutten, de spelers in het veld laten schitteren. Een leuke aansprekende metafoor met vele mogelijkheden. Maar krijgen we dan vernieuwend toneelspel?
De volgende uitdaging is om het systeem-dynamisch perspectief en de metafoor van de regisseur concreet te maken voor gemeenteambtenaren én uitvoerend werkers die zoeken naar manieren om vernieuwend toneel te maken. Wie was ook alweer die theatermaker die zijn acteurs uitdaagde om samen met het publiek – de burgers – interessant theater te maken waar zowel acteurs als publiek zich aan konden laven? Een theatervorm die kijkers stimuleert om zelf te gaan spelen en daaraan plezier te beleven. En – wie weet in het volgende stadium -zelf de regie te voeren. In het sociale domein noemen we dat Eigen Kracht.