Ladders tegen wolken

Innoveren is niet iets van vandaag of gisteren. Dat doen we al jaren. Volgens de schrijvers van dit boek zijn we inmiddels het vijfde innovatietijdperk aanbeland. ‘Niet een organisatie is in de lead, maar het ecosysteem.’

Als het gaat om impact kun je innovaties verdelen in het optimaliseren (evolutionair: doing the same things better), het vernieuwen (verbreden of vervangen: doing good, by doing new things) en disruptief innoveren of systeemvernieuwing (revolutionair, gericht op doorbraken: doing new things together with others).

Ingewikkelde systeeminnovaties – denk aan transities in energie, mobiliteit, klimaat, veiligheid, zorg – hebben meer nodig dan kortetermijnsturing en micromanagement. Het 5e innovatietijdperk vraagt om een aanpak waarin het ecosysteem (‘think big, start small, act now’) centraal staat, er sprake is van een sluitende collectieve value-case, het gedeelde hogere doel wordt gecombineerd met het individuele belang én publieke als private partijen actief participeren, zonder dan een van hen de baas speelt. Een aanpak die is gebaseerd op twee essentiele ervaringen: meer dan 90 procent van de innovaties komen tot stand tussen organisaties en technologie is slechts in een kwart van de gevallen de echte driver. Dat vraagt om professioneel georganiseerd netwerkleiderschap (waarbij een coalition of the willing wordt gevormd uit alle 4 de O’s: Overheden, Ondernemers, Onderwijs- en kennisinstellingen en Omgeving) en onderstreept het dominante belang van sociale innovaties.

Leer van je fouten en durf ze te delen

Een systeeminnovatie kenmerkt zich doordat niet één organisatie de lead heeft: niet het instituut of de overheid, maar het ecosysteem vervult de centrale rol. Vanuit een community met actieve participatie van zowel publieke als private partijen. Waarin géén partij de baas speelt. Er sprake is van een sluitende collectieve valuecase. In de geest van think big, start small, act now.

Wolken

Hans Bakker en Michiel Jak presenteren in hun nieuwste boek Ladders tegen wolken het vijfde innovatietijdperk. Een benadering die ze zelf in de praktijk in honderden vlieguren meerdere malen hebben mogen toepassen. Waarbij ze inzichtelijk maken hoe die nieuwe vormen van sturing en leiderschap er uitzien en in de o zo taaie praktijk succesvol kunnen worden toegepast. Uiteraard voorzien van lessons learned: want iedere innovatie is anders. Bovendien: trial and error betekent regelmatig je neus stoten waarbij het helpt als je leert van je fouten én deze ook durft te delen.

Voor het type systeeminnovaties – met een centrale plek voor het ecosysteem – is er volgens hen goed nieuws: deze coronacrisis laat het belang van een stevige overheid maar weer eens zien! Geen omvangrijke overheid, maar een invloedrijke en professioneel opererende overheid. Die duidelijk regie neemt en partijen bij elkaar brengt en verleidt om na te denken over ‘een betere wereld’. Een wereld waarin partijen worden aangesproken om hun eigen rol en verantwoordelijkheid te pakken. Zonder “top-downerig” de baas te willen spelen.

In de geest van het NSOB-model niet zozeer met de focus op een presterende of rechtmatige overheid, maar op een netwerkende, verbindende en participerende overheid. Zij zijn ervan overtuigd dat het huidige klimaat het bereik van hun boodschap alleen maar gaat versterken.

Nederlandse School voor Openbaar Bestuur – dit model beschrijft de 4 rollen van de overheid in de samenwerking met de energieke samenleving: 1) een rechtmatige overheid (voorbeeld: uitvoering wet- en regelgeving) | 2) een presterende overheid (bijvoorbeeld: overheid als bedrijf, efficiency en effectiviteit staan centraal) | 3) een netwerkende overheid (bijvoorbeeld: overheid ‘in the lead’, zoekt horizontale samenwerking op) | 4) een responsieve/ participerende overheid (bijvoorbeeld: netwerksturing, initiatief van onderop).

Sommige boeken wil je gewoon lezen. De titel trekt je als het ware het boek in en deze titel doet bovendien een appel op jouw creatieve voorstellingsvermogen. ‘Ladders tegen wolken’, dat kan immers niet. Die ladders vallen, en worden voor je er erg in hebt steeds weer tegen de wolken aangezet. Een beetje zoals Sisyphus zijn steen steeds weer de berg oprolt.

Het boek is buitengemeen aanbevelenswaardig. Vooral door de praktische benadering van de opstellers ervan. Samen zijn ze in staat om een procesmatige aanpak voor complexe opgaven zoals systeeminnovaties te beschrijven. Een aanpak die het niveau van regulier project- en programmamanagement overstijgt en een handelingsrepertoire biedt waarmee je grip kunt krijgen. Een repertoire dat niet alleen creatief ontworpen is, maar zijn oorsprong en toetsing vindt in de alledaagse praktijk van de schrijvers.

Hoe hoog de ladders ook reiken en waaraan ze hun steun daar ook vinden – of niet –, de ladders zijn hoe dan ook ferm op de grond gezet. En dat inspireert want wij allen doen ons op werk op de grond, de werkvloer waar het moet gebeuren. Maar is die werkvloer zodanig in beton gegoten dat hij uniform, voorspelbaar is zozeer dat hij een ferme basis biedt voor hoge ladders? Of is hij meer als een wolk, even mistig als ongrijpbaar? Want zou de werkvloer meer als een wolk dan als een betonvloer zijn dan kun je je afvragen of je het onbekende wel met (min of meer) bekende, lineaire methoden kunt benaderen.

Ladders tegen wolken – Excelleren in het 5e innovatietijdperk Hans Bakker, Dirk-Jan De Bruijn, Michiel Jak Recensies Paperback € 19,99.

Hans Bakker, Dirk-Jan de Bruijn en Michiel Jak zijn ervaringsdeskundigen als het gaat om op een praktische wijze richting te geven aan systeeminnovaties. Dit artikel is mede een verkorte versie van een eerder verschenen artikel ban hen in Publiek Denken 21: Sociaal domein onder druk.