Begrip slaat dood!

• Als al ons begrijpen tot begrip leidt, is het einde zoek!

“Jij bent altijd zo begrijpend, word je dan nooit boos?” Dit vroeg iemand mij laatst. Het antwoord dat ik gaf puzzelde mijn gesprekspartner. Ik zei: “Dat ik veel kan begrijpen, wil nog niet zeggen dat ik overal begrip voor heb. En zeker ook niet dat ik nooit boos word. Ik kan begrijpen dat iemand zijn kind slaat. Maar dat betekent nog niet dat ik er begrip voor heb! Of dat het mij iet boos maakt.” Begrip voor anderen, begrip van anderen, begrip voor onszelf… moeilijk! Iets begrijpen is iets anders dan begrip voor iets of iemand hebben.

Wat lijken ze op elkaar, vindt u ook niet? De termen ‘begrijpen’ en ‘begrip hebben’. En wat worden ze vaak – ten onrechte – door elkaar heen gebruikt. Als ware het synoniemen. Woorden of begrippen zijn het, met eenzelfde betekenis. Niets is minder waar. Er is een wereld van verschil. Om beroepsmatig goed met mensen te kunnen werken is het van belang te begrijpen. Pas echter op voor (te veel) begrip.

Begrijpen is een mentaal proces waarbij verband wordt gelegd tussen oorzaak en gevolg. Begrijpen doe je met het hoofd. Iemand begrijpen betekent dat je zijn redenering wel kunt volgen, of dat je de logica wel ziet in de keuzes die de ander maakt.   Nog ongeacht of jij zelf die keuzes ook op die manier zou maken. Maar ze zijn voor jou in ieder geval te volgen. Dat is een voorwaarde voor professioneel gedrag. Begrijpen is snappen. Begrip hebben is goedkeuren, het ermee eens zijn. En dat laatste is niet noodzakelijk. Sterker nog, als al ons begrijpen tot begrip leidt is het einde zoek en lossen wij niets meer op!

Dat ouders die scheiden zich kunnen laten drijven door rancune jegens hun (ex-) partner kan ik begrijpen. Maar voor de gevolgen die dat kan hebben voor bijvoorbeeld hun kinderen heb ik geen begrip. Zou ik wel dat begrip wel hebben, dan is dat een recept voor rampzalige gevolgen. Met de kinderen als slachtoffer.

Begrijpen en begrip. In ons dagelijks doen en laten beïnvloeden die twee elkaar maar al te zeer. Wat ons bevalt, denken we te begrijpen. En wat we begrijpen, bevalt ons, want daarmee bevestigen we ons verlangen de wereld goed genoeg te begrijpen. Ook in de zorg voor mensen gaat dit op. We denken bij voorkeur over ons handelen vanuit onze emotionele verlangens. En daarmee belemmeren we niet zelden het adequate antwoord of de oplossing. Toch, zoals Albert Einstein al eens zei: “We kunnen een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.”

Het voortdurend goochelen met begrijpen en begrip leidt tot een spel van verdeel en heers. Waarbij wij het risico lopen afgeleid te worden van de oplossing. Om in oplossingen te kunnen praten moeten we het eerst eens zijn over het probleem. We moeten het probleem kunnen beschrijven en de omvang ervan begrijpen. Tegelijkertijd echter moeten er niet direct of automatisch begrip voor opbrengen.

Nou denkt u misschien: “Die is knettergek. Wat een letterknecht.” En ja, u mag mijn analyse compleet belachelijk vinden of er iets mee doen. Ik schrijf wat ik vind. Simpelweg omdat wij als hulpverleners, wanneer wij elk probleem dat wij kunnen begrijpen met begrip omarmen, wij onszelf en de mensen met en voor wie wij werken in de gevangenis van het probleem zetten.

De oplossing ligt hem in het willen doorbreken van de situatie; het willen aanpakken van het probleem. Dat vraagt om het openbreken van de ‘gevangenis’ die het probleem vormt. Dat kan niet met begrip en ja, dat is ook geen eenvoudige opgave. Het vraagt van ons als professionals naast de nodige bevlogenheid en nieuwsgierigheid ook om lef en kaders (grenzen) durven stellen. Het is een voortdurend zoeken naar een manier om een doorbraak te realiseren in het patroon dat tot een probleem leidt.

Soms is dat eenvoudig en snel te realiseren. Op andere momenten is dat een zaak van lange adem, puzzelen en uitproberen. Vaak, door niet het probleem centraal te stellen, maar de context waarbinnen het probleem zich voordoet. De context is namelijk wel beïnvloedbaar! Verandering van context is cruciaal als het aankomt op het beïnvloeden van patronen.

Ons handelen wordt vaak geleid door vaste patronen. En als we moeten veranderen hebben we de neiging om de hakken in het zand te zetten. Natuurlijk kunnen wij mensen aanspreken op verkeerd gedrag.  Of een moreel appèl doen. Mensen komen dan zeker even in beweging. Van een structurele verandering zal geen sprake zijn. Daar is nu eenmaal een ander uitgangspunt voor nodig! Dat andere uitgangspunt bereiken wij door het probleem in een ander kader te plaatsen (herkaderen) kan een nieuw perspectief worden aangeboden.

Herkaderen doen wij door het geven van een andere betekenis aan een verschijnsel. Bijvoorbeeld  wanneer we belemmerende overtuigingen tegenkomen die we graag willen doorbreken. Aangezien elke betekenis context afhankelijk is, kunnen we spelen met de context. Dus spelen met het kader. We zullen merken dat inhoud en betekenis dan mee veranderen. De basis van herkaderen is: het scheiden van begrijpen en begrip.. Door iets te herkaderen gaan we er anders naar kijken.

Door te spelen met de context, zijn we in staat nieuwe overtuigingen aan te nemen en ook nieuwe inzichten te ontvangen en nieuwe kansen te zien.

Een herkadering kun je eenvoudig inluiden::

• Ik kan me heel goed voorstellen dat je het zo ziet… wat zou het betekenen als….
• Heb je er wel eens over nagedacht dat er mensen zijn die dit…….
• Hoe zou het voor je zijn als ik je vertel dat ik het totaal anders ervaar…..
• En als ik nu eens zeg dat ……..(wat zeg jij dan…..)
• Zou het ook kunnen zijn dat ……
• Wat nu als dat niet waar blijkt te zijn…….
• Heb je wel eens meegemaakt dat………..

Een wijziging van de context bestaat uit het veranderen van bijvoorbeeld:

• Tijd (verleden of toekomst)
• Plaats/ruimte
• Omstandigheden

Door de context te veranderen schudden we als het ware aan de wortel van het probleem.

Rekening houden met anderen? Doe dat vooral. Vanuit het begrijpen van de situatie, niet vanuit begrip daarvoor. Als ik iemand niet goed begrijp, doe ik hem of haar tekort. Met (te veel) begrip doen wij feitelijk hetzelfde. Wij slaan de deur naar een oplossing met een harde knal dicht!

• De auteur, Peter Paul J. Doodkorte, is als senior-adviseur verbonden aan Vondel & Nassau, een landelijk werkend adviesbureau voor sociaal domein en overheden.

• Meer blogs en ideeën zijn te vinden op Verruim de horizon, De kracht van het alledaagse en Inspirituals