’t Is hier een gekkenhuis

• Ggz van binnenuit

’t is hier een gekkenhuis is een onthullend en spraakmakend boek dat door zijn vlotte taalgebruik een plezier is om te lezen. Het boek doet recht aan de psychiatrische patiënt en zijn hulpverlener, maar helaas in mindere mate aan het worstelende zorgsysteem waarin zij zich momenteel bevinden.

Zoals ogenschijnlijk iedere tien jaar ligt er in de ggz een nieuwe zorgvisie op tafel. Het nieuwe devies luidt ‘ambulant is leidend’ en ‘herstellen doe je thuis’: verblijf in een psychiatrische instelling maakt de patiënt passief en afhankelijk, wat hospitalisatie in de hand werkt. In de laatste twee eeuwen kende de ggz meerdere gezichten. Aan het einde van de 19de eeuw was afzondering nog de enige oplossing denkbaar voor de ‘krankzinnigen’. Halverwege de 20ste eeuw ontstond met de antipsychiatrie een tegenbeweging die veel belang hechtte aan participatie van psychiatrische patiënten in de samenleving. Totdat enkele tientallen jaren later bleek dat deze beweging juist verwaarlozing van patiënten in de hand werkte. Hoewel het sociale aspect van de behandeling belangrijk bleef, kreeg de psychiatrie daarna een meer biologische benadering. Met de intrede van de Wet Bopz in 1994 kwam meer aandacht voor de inzet van drang en dwang in de ggz, met name het mogelijke misbruik daarvan. Een focus die sindsdien alleen maar sterker is geworden. Met de kennis van nu, die het ontstaan van traumatisering ten gevolge van dwangmaatregelen benadrukt, wordt zelfs getracht om maatregelen als separatie in zijn geheel uit te bannen.

In ’t is hier een gekkenhuis – De ommezwaai in de geestelijke gezondheidszorg combineren Koos Neuvel en Caroline de Pater deze historische feiten met ervaringen van nu. Twee jaar lang dompelden zij zich onder in een (anonieme) ggz-instelling, waar zij spraken met patiënten en hulpverleners. Zij wilden naar eigen zeggen stemmen horen, om aan de meerstemmigheid van de werkelijkheid recht te doen. Een werkelijkheid die beddenreductie en sluiting van (met name chronische) afdelingen heet. Hoe gaan patiënten om met de boodschap dat zij na tientallen jaren in de instelling opeens zelfstandig moeten gaan wonen? En hoever is de beoogde vermaatschappelijking van de zorg, in onze zogeheten participatiesamenleving? Volgens patiënten toont de werkelijkheid voornamelijk maatschappelijke taboes en eenzaamheid. Hulpverleners – wier rol is verlegd van ‘allesbepalers’ naar slechts ‘facilitators’ – concluderen dat een versterking van de ambulante voorzieningen de snelle afbouw van de klinische zorg vooralsnog niet kan bijbenen. Samen komen zij tot de belangrijke slotsom dat er geen sterker medicijn bestaat dan een goede behandelrelatie, met aandacht en oprechte interesse.

• ’t is hier een gekkenhuis – De ommezwaai in de geestelijke gezondheidszorg, Koos Neuvel & Caroline de Pater, Podium, 288 blz., 22,50 euro.