Als je je doel verloren bent, raak je je weg kwijt

• Verwarring is de orde die we nog niet begrijpen

In boeken of films leest of kijkt het lekker weg: een moord, een oorlog. Een felle strijd van rivalen die elkaar naar het leven staan. Maar in het echte leven is het griezelig. Voedt zij knagend de angst. Omdat de gebeurtenissen labyrintisch zijn. Ons geordende leven overhoop halen. Chaotisch maken en duister. Het verward ons. Al durf ik dat woord – verward – niet gemakkelijk meer te gebruiken.

We staan op de drempel van een nieuw tijdperk. Of eigenlijk, het is al begonnen. Al willen wij dat misschien nog niet geloven. Moet het misschien nog doordringen. De wereld is op drift. Het geweld van mensen tegen mensen rolt als een tsunami door ons dagelijks leven. Op een niet mis te verstane wijze rooft het ene leven dat van anderen. Er lijkt geen enkel systeem meer waar je oprecht in kunt geloven. De wereld wordt er niet veiliger op. En menigeen dreigt mede daardoor ook zelf de weg kwijt te raken.

Verwarring is intussen onze grondtoon geworden. Niemand weet waar en met wie je moet beginnen. We zijn allemaal in meer of mindere mate verward. Sterker nog: in deze rommelige wereld kun je haast niet anders dan verward zijn. Als de wereld vandaag de dag jou niet in verwarring brengt, ben je verkeerd geïnformeerd.

De laatste tijd zijn ‘verwarde personen’ zeer regelmatig het gesprek van de dag. Bij het minste of geringste wordt er – zeker ook in de media – veelal negatief gesproken over deze personen. ‘Verwarde personen’ komen worden al gauw vereenzelvigd met ‘gevaarlijke personen’. Mensen die als de sodemieter van straat moeten worden gehaald. En dat gebeurt dan ook. Zeventig procent van de ‘verwarde personen’ die de politie van straat haalt, komt in de cel terecht.

Dat lijkt misschien logisch, maar ik vind het de omgekeerde wereld. Wie slaat er niet uit het lood als alle vanzelfsprekendheden in één keer wegvallen? Het toekomstperspectief plots drastisch verandert. Iedereen krijgt er vroeg of laat mee te maken. En als het je treft, staat je wereld op zijn grondvesten te schudden. Als je je doel verloren bent, raak je je weg kwijt.

Omdat wij streven naar ordening, zoeken wij naarstig – of liever nog, eisen wij van onze omgeving, bazen of leiders – een nieuwe balans. Een nieuw overzicht over de situatie. Wij willen houvast. Want als we de dingen niet meer onder controle hebben, worden we angstig. We doen alles wat we maar kunnen om alles weer op of binnen de lijntjes te krijgen. Soms echter lukt dat niet. Of niet meer.

Bij sommige mensen is de verwarring zo intens dat ze rondlopen met plannen om een eind aan hun leven te maken. Anderen trekken zich volledig terug uit de wereld of lijden intens; door ernstige psychische problemen. Gevoelens van grote somberheid, wanhoop en uitzichtloosheid beheersen hun bestaan. Het leven is voor hen een hel. Door ernstige psychische aandoeningen, schokkende en pijnlijke gebeurtenissen of grote tegenslagen of teleurstellingen.

Meestal gaat het om een opeenstapeling van problemen en ervaringen. Maar het kan ook volstrekt onduidelijk zijn waar de gevoelens van wanhoop vandaan komen. Dat maakt ze niet minder hevig, maar vaak wel moeilijker te begrijpen.

De verwarde mensen die het nieuws halen, uiten zich met epische daden. Anderen, de meesten wellicht, manifesteren hun verwarring in een vorm van berusting: de wereld is zo ingewikkeld dat ik mij maar achter mijn voordeur opsluit en er het mijne van denk. Uiteindelijk echter, als de hulp om daar uit te geraken uitblijft, zal ook bij hen de verwarring escaleren.

Er moet hard gewerkt worden aan de verwarde mensenproblematiek. Maar wat ook de oorzaak mag zijn, uit- of opsluiting van deze mensen is geen oplossing. Een verwarde geest zal dan verward blijven. Of, erger nog, verder verstrikt raken in zijn verwarring. Uit- of insluiten is precies het omgekeerde van wat nodig is: mensen stabiliteit en rust geven, een dak boven hun hoofd, en structurele ondersteuning en zorg. Doen wij dat niet, dan duwen wij die mensen over het randje.

Hoeveel plek maken we in onze maatschappij voor verwarde mensen? Hoe serieus nemen wij onszelf en onze eigen verwardheid, als wij anderen geen plek kunnen bieden? Is het niet tijd dat wij allemaal onze verwarring omzetten in kleine daden van verzet? Met meer begrip voor elkaars verwarde toestand?

Want het enige recept tegen de verwarring is ontwarren. Samen grip krijgen op de wereld. De essentiële waarden daarbij zijn terug te voeren op de Franse revolutie: vrijheid, gelijkheid, broederschap. Dat vraagt om sociale gerechtigheid en het tonen van respect. Voor ieder mens. Als wij die waarden niet meer respecteren, dan is het einde zoek. En de verwarring pas echt compleet.