- Perverse prikkels in zorg en welzijn
Ik maak me zorgen om de zorg. In de zorg zijn veel prikkels pervers. Angst voor verlies van inkomen en zelfs een baan regeert. Een hulpverlener wordt afgerekend op het aantal behandelingen, niet op de kwaliteit van die behandelingen. Laat staan dat de kwaliteit daarvan inzichtelijk is. Wij willen toch alleen maar goede hulpverleners (zijn)? En daarmee goede zorg (leveren)? Daarom ben ik geprikkeld door de perverse prikkels.
We stonden er klaar voor. Op 1 januari jl. Het roer moest en zou echt om. Bewuster als wij waren van jet kwalitatieve nut en de financiële noodzaak van de verandering.
Onder invloed van de maatregelen die de landelijke overheid had ingevoerd startten wij. Het verleiden van mensen tot meer eigen kracht stond – en staat – centraal. Maar de stelsels en politici die dat moeten faciliteren, doen precies datgene wat dat voorkomt. Dit noemen we perverse prikkels. Als teamleider van een aantal gebiedsteams hoor ik regelmatig hun ervaringen. En dan voel ik me steeds vaker met stomheid geslagen. Bijvoorbeeld, wanneer ik voor de zoveelste keer hoor zeggen: “Ja, maar dat is instellingsbeleid, en dat moeten we wel zo doen anders krijgen we geen geld”. En daar sta ik dan met de morele argumenten en de beroepscode. Niet zelden kijken mijn opdrachtgevers en collega’s mij aan alsof ik van een andere planeet kom.
Wat kom ik zoal tegen? Ik presenteer u er een aantal. Opgetekend uit de praktijk van alledag.
- De aanbieders krijgen per dag, per bezet bed betaald. Het loont dus om zorgbehoevenden zo lang mogelijk ‘binnen’ te houden en pas te laten vertrekken als er zich een volgende kandidaat heeft aangediend. Lege bedden kosten immers geld.
- Hoe zwaarder de diagnoses – hoe beter je bent in het stapelen van zorg – hoe meer geld er vrij komt voor de begeleiding. De bureaucratie maakt van mensen producten, waarmee veel geld wordt verdiend. Het aantal kinderen bijvoorbeeld met ‘een stoornis’ is sinds de marktwerking jaarlijks gegroeid en groeit nog steeds.
- Op een site van een praktijk voor kinder- en jeugdpsychiatrie staat het onomwonden omschreven, hoewel de psychiaters zelf niet door lijken te hebben wat ze eigenlijk zeggen: “Elke DBC zal gebaseerd zijn op een bepaalde psychiatrische diagnostische classificatie waarin een cliënt ingepast moet worden om voor de bij de DBC horende vergoeding in aanmerking te komen”. Met andere woorden: “Past uw cliënt er niet in, dan passen we de diagnose zo aan dat uw cliënt aan de criteria voor vergoeding voldoet. De cliënt is dan wel voor zijn leven gestigmatiseerd, maar ja, als u en de cliënt maar geholpen worden, toch”? Iedereen vindt het niet vindt, maar doen ze het allemaal: “Het is immers voor de cliënt, hij wordt er beter mee geholpen want zo krijgt hij meer uren begeleiding”.
Financieringssystemen ontmoedigen de zo noodzakelijke betere samenwerking. Eigenlijk is het een wonder dat er nog zo veel goed gaat in de zorg. Met dank aan de betrokken professionals die er tegen de stroom in het beste van proberen te maken.
Neem ik onze professionals deze praktijken kwalijk? Ja, en nee. Het verbaasd me niet. Als je ziet hoe wij onze professionals in het licht van protocollen en regels ‘vastzetten’ en laten ontwikkelen. Dit ook belangrijker te laten zijn dan het beoogde of gewenste resultaat. Systemen lijken hier omheen gekneed te worden. Als je op papier de benodigde zorg kunt aandikken, zonder dat anderen dat in de gaten hebben, is het probleem dat de daadwerkelijk geleverde zorg blijkbaar niet zichtbaar is.
De normbedragen en regels zeggen niet over effectiviteit van zorg, maar kent enkel financiering toe op negatieve etiketten, die op kinderen en gezinnen geplakt worden. Mensen in kwetsbare posities worden daarvan de dupe.
Onze professionals reflecteren precies waar wij als systeembouwers mee bezig zijn. Moraliteit, filosofie en de kracht van het gezonde verstand lijken niet aan te spreken. Het zou fijn zijn als verlichte denkers blijven delen met de mensen om wie het echt draait en een andere licht laten schijnen dan het felle licht van (perverse) beheersing.
Of het ooit goed komt? De mediacratie laat zich lastig ombuigen naar meer evenwichtige berichtgeving. Hierdoor leiden – betreurenswaardige – incidenten tot het alom zwarte pieten en minder tolerantie voor fouten. Ondertussen wordt de perverse prikkel die de zorgkosten opdrijft – en de eigen kracht teniet doet – niet aangepakt. Want er is wel degelijk iets fundamenteel mis in ons zorgsysteem. De fout zit hem erin dat aanbieders niet worden betaald voor resultaten, maar voor productie die ze leveren. Dat werkt verspilling in de hand. Het afrekenen in handelingen, uren en dergelijke maakt het aantrekkelijk om ons zoveel mogelijk zorg te laten afnemen en ons ervan afhankelijk te houden. Het vereist een omwenteling van ons systeem. Zolang die omwenteling niet is gemaakt, werken alle inspanningen alleen maar averechts. Voor iedereen.
Laten we dus de kanteling die wij ons voornamen – en her en der ook goed vorm geven – een extra boost geven. En doorkantelen. Dat vraagt een daarop afgestemde benaderingswijze van alle betrokkenen. Van financiers – via professionals tot en met inwoners. Meer tijd nemen voor het eerste gesprek met de inwoner bijvoorbeeld, en afstappen van de standaard voorzieningenlijst. In elk gesprek de regie over het eigen leven en zelfredzaamheid voorop stellen. Met praktische ondersteuning op maat. Dat kan, want de principes van de kanteling zijn waardevol voor het hele sociale domein.
Samenvattend
Beleidsmakers, zorg-betalers, vrijdenkers, docenten: snel achter je bureau vandaan en geregeld gaan kijken waar/wat precies gebeurt in de praktijk. Dan kunnen zowel de signalen van het overdrijven als het bagatelliseren van problemen serieus genomen worden. Daar hebben alle betrokkenen recht op! Want met zorgvuldig handelen, met handelen overeenkomstig de beroepscodes en met morele besluitvorming heeft dit alles niets meer te maken. Maar, omdat wachten op bewustwording van overheid en/of management ons in de slachtofferrol plaatst zeg ik: Als we deze misstanden willen veranderen, zullen we zelf eerst bewust moeten worden en op een andere manier gaan denken en vooral ook handelen. Iemand moet de eerste zijn, toch?
Verruim de horizon 