Van Visie via Uitvoering tot Verantwoording

Samenwerking en Verantwoording in het Sociaal Domein

In het sociaal domein is effectieve samenwerking tussen gemeenten, zorgaanbieders, en andere partners essentieel om zorg en ondersteuning op maat te bieden. Dit vraagt om een goed georganiseerde aanpak: van visie, via uitvoering, tot verantwoording.

“Doen wat de bedoeling is” betekent het afstemmen van doelstellingen, en het schrappen van verouderde werkwijzen om ruimte te maken voor wat écht werkt.

Tijdens het VNG Uitvoeringscongres 2024 stond dit centraal in de workshop Van visie tot verantwoording DOEN WAT DE BEDOELING IS – richten, inrichten en verrichten. De tijdens die workshop gebruikte presentatie is als bijlage bij dit bericht opgenomen. Onderstaand is het verhaal op hoofdlijnen weergegeven. Het biedt inzicht in de structuren en processen die nodig zijn om zorg en ondersteuning in het sociaal domein effectief te organiseren. Het vraagt om voortdurende evaluatie en aanpassing, met als einddoel een duurzame samenwerking waarin de zorgvraag van inwoners centraal staat.

Het belang van transformatie

Transformatie in het sociaal domein vraagt niet om radicale veranderingen, maar om het doorontwikkelen van wat waardevol is en afscheid nemen van verouderde aanpakken. De toekomst ligt in het terugdringen van het aantal aanbieders, het versterken van hoofd- en onderaannemerschap, en het verbeteren van de verantwoording. Dit betekent bijvoorbeeld dat een hoofdaannemer de eindverantwoordelijkheid draagt, zowel voor de kwaliteit van de zorg als voor de financiële verantwoording richting gemeenten.

Van visie via uitvoering naar uitvoering

Een krachtige visie vormt het fundament van de uitvoeringsstrategie. De reikwijdte van de opdracht, de schaal waarop zorg geboden moet worden (lokaal, regionaal, of landelijk), en de keuze van uitvoerings- en bekostigingsmodellen worden afgestemd op de doelen. De benodigde (kern)spelers worden geselecteerd om een sluitend zorglandschap te creëren waarin alle inwoners die dat nodig hebben, tijdig en passend ondersteund worden.

Voordat je gaat inkopen/contracteren, moet je de verschillende perspectieven samenbrengen, de ideeën, puzzels en belangen op tafel leggen en keuzes maken.

Doel

• Goede en tijdige zorg en ondersteuning voor inwoners op de juiste plek en wanneer dit nodig is;
• Een beheersbaar en daarmee duurzaam financieel houdbaar stelsel.

Inkoop en contractering

Het inkoopproces van gemeenten en regio’s is doorgaans complex, met een doorlooptijd van gemiddeld 18 maanden. Door te werken met een meerjarenvisie kunnen doelstellingen bij nieuwe aanbestedingen herijkt worden, wat het proces verkort. Gemeenten bepalen de meest geschikte contracteringsvorm: gaan zij voor een benadering waarbij de professional leidend is, of nemen zij zelf de verantwoordelijkheid in het organiseren van zorg?

Het algemene landelijke beeld

• Terugdringen aantal aanbieders;
• Toename vormen van hoofd- en onderaannemerschap;
• De hoofdaannemer is eindverantwoordelijk voor de kwaliteit van de hulp en regelt de (financiële) verantwoording richting de gemeente (de opdrachtgever);
• Veel variatie in constructies, scope en  aantal  deelnemers;
• De wijze van bekostiging en verantwoording varieert;
• Impact per regio/opdrachtgever/opdrachtnemer verschilt sterk.

Functioneel ontwerp en uitvoeringsvarianten

Het functioneel ontwerp biedt een kader voor de uitvoering: welke beweging willen we maken, welke middelen zijn nodig, en wat is de rol van de gemeente hierin? Er zijn verschillende benaderingen: de inspanningsgerichte variant, waarin per uur of dagdeel wordt afgerekend; de outputgerichte variant, gericht op meetbare resultaten; en de taakgerichte variant, die aanbieders vrijheid geeft in de invulling tegen een vast budget.

Relevante vragen

• Wat is de beoogde beweging
• Wat hebben we daarvoor nodig
• Wie hebben we daarvoor nodig
• Sturingsrol gemeente
• Hoeveel regie neemt gemeente?

Relevante perspectieven

• Aard van de relatie
  • Opdrachtgever – Opdrachtnemer
  • PartnerschapHoofd- en Onderaannemerschap?
• Rol cliënt
  • Keuzevrijheid
  • Persoonsgebonden Budget
  • Burgerparticipatie
  • Toegang
• Breedte scope
  • Onderwijs
  • Participatie
  • Schuldhulp
  • Jeugdhulp
  • Wmo
• Diepte scope
  • Regie
  • Toeleiding
  • Nulde lijn
  • Eerste lijn
  • Tweede lijn
• Substitutie
  • Met andere terreinen – financiers: Wlz – ZVW – WMOBinnen de gemeente: – WMO – Bijstand – Onderwijs – WelzijnHoofdaannemer – onderaannemer
  • Onderlinge substitutie
• Rolopvatting gemeente
  • Organisatieniveau en samenwerking
  • Keten of netwerkregie
  • Marktordening, toelating en inkoopmodel
  • Sturing en bekostiging
  • Risicoverdeling
  • Monitoring en (kwaliteit)toezicht
  • Implementatie en transformatie
• Budgetbeheersing
  • Sturing op de toegang
  • Capaciteitsafspraken
  • Monitoring en periodieke bijsturing
  • Lumpsumbudget
  • Risicoverevening
  • Contractmanagement
• Perspectief aanbieders
  • Zekerheid van inkomsten
  • Onzekerheden door keuzevrijheid cliënten
  • Afspraken over tariefstelling
  • Meenemen indirecte kosten, vaste en variabele in tariefstelling
  • Administratieve lasten
  • Voorkomen verschillende afspraken per gemeente over verantwoording
  • Continuïteit
  • Zekerheid voor een bepaalde periode

Sturen en bekostigen

• Wat verstaan wij onder sturen
• Wat verstaan wij onder bekostigen
• Hoe grijpen sturing en bekostiging in elkaar?

Van filosofie naar vorm

• Vorm ondersteunt sturingsfilosofie uitvoering
  • Sturen op b.v. hoogte tarief, omvang geleverde hulp
• Vorm bevat prikkels
  • Innovatie – kwaliteit – service
• Eén van de sturingsmogelijkheden
  • Toegang, volume, budgetbeheersing, capaciteit

Bekostiging

• Taakgerichte bekostiging

Een integraal budget per (groep van) aanbieder(s) of per gebied of voor alle aanbieders samen gekoppeld aan een taak of opdracht.

• Inspanningsbekostiging

Gemeente betaalt de aanbieder per uur of dag tegen een gecontracteerd tarief, eventueel binnen budgetmaximum.

• Outputgerichte bekostiging

Een bedrag voor het een resultaat per cliënt. De betaaltitels zijn arrangementen, gebaseerd op cliëntprofielen in combinatie met intensiteitsniveaus en te behalen resultaten.

Uitvoeringsvarianten

• Inspanningsgericht
  • Uitvoering van zorg en/of ondersteuning waarbij er een duidelijke afspraak tussen gemeente en zorgaanbieder is gemaakt over de levering van een specifiek product of dienst in een afgesproken tijdseenheid.
• Outputgericht
  • Uitvoering van zorg en/of ondersteuning waarbij er een duidelijke afspraak tussen gemeente en zorgaanbieder is over de te behalen output. De manier waarop deze output wordt behaald, is niet vastgelegd.
• Taakgericht
  • Uitvoering waarbij de gemeente een taak voor een (deel)populatie `geeft aan een (groep van) aanbieder(s) en deze aanbieder(s) de vrijheid heeft/hebben om de invulling van deze taak vorm te geven. De (groep van) aanbieder(s) krijgt/krijgen hier een vooraf afgesproken totaalbedrag voor.

Er is geen voorkeursvariant; de keuze hangt af van de behoeften binnen het sociaal domein, de omvang van de doelgroep, en het gewenste niveau van samenhang en samenwerking.

Sluitend zorglandschap

Het realiseren van een sluitend zorglandschap vraagt inzicht in:

• Clientstromen in omvang, aard en frequentie
• Trends
• Effectieve aanpakken
• Demografie
• Ontwikkeling van problematieken en ervaringen

Hiervoor zijn tal van bronnen beschikbaar. Denk aan:

• CBS
• Berichtenverkeer
• NJI/MoVisie
• nader aan te vullen

Schaal

Op welke schaal wil en kun je als gemeente of regio de ondersteuning realiseren?

• Lokaal
• Regionaal
• Bovenregionaal
• Landelijk

Duurzaam partnerschap en governance

Een succesvol partnerschap in het sociaal domein vereist een gedeelde visie op de gewenste maatschappelijke ontwikkeling, duidelijke afspraken over rollen en besluitvorming, en een voortdurende dialoog. Governance speelt een cruciale rol: sturen op samenwerking, afstemming, risicoverdeling, en verantwoording. Het partnerschap moet de zorgorganisaties voldoende ruimte geven voor bedrijfsvoering en vernieuwing, met oog voor financiële stabiliteit en klantgerichtheid.

Naar een gezonde bedrijfsvoering

Voor een duurzame bedrijfsvoering is een goede balans tussen financiële middelen, klantbehoeften en innovatie essentieel. Zorgaanbieders moeten bepalen of zij zich richten op productontwikkeling, procesoptimalisatie of klantgerichtheid, waarbij zij nadenken over wie zij willen bedienen en hoe zij zich willen positioneren in het zorglandschap.

Over de auteur

De auteur, Peter Paul J. Doodkorte is als zelfstandig adviseur voor overheden en organisaties werkzaam binnen het sociaal domein. Hij is ook één van de (zeven) Regioadviseurs die samen het landelijk werkende Regioteam Opdrachtgever-/opdrachtnemerschap Wmo en Jeugdwet vormen.

Het Regioteam ondersteunt gemeenten én aanbieders bij het werken volgens de bedoeling en opereert – vanuit en in samenwerking met het Samenwerkingsplatform Sociaal Domein – namens het Ketenbureau i-Sociaal Domein dat wordt aangestuurd door de Stuurgroep i-Sociaal Domein. Hierin hebben naast de zorgbranches (Actiz, GGZ Nederland, Jeugdzorg Nederland, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland en Valente) ook vertegenwoordigers vanuit de gemeenten, de VNG, en VWS als stelselverantwoordelijke, zitting hebben.

De Regioadviseurs beschikken over een breed palet aan producten en diensten, instrumenten, opleidingen en praktijkvoorbeelden. Daarnaast hebben ze toegang tot een groot netwerk van experts, ervaringsdeskundigen en een rechtstreeks lijntje met ‘Den Haag’.