Ruimte als sleutel tot vernieuwing

Er zit iets moois verscholen in het moment dat systemen even wijken. Dat bleek pijnlijk én hoopvol tijdens de covid pandemie. Zodra regels en structuren tijdelijk opzijgeschoven werden, ontstond er iets waar geen beleidsplan tegenop kan: samenkracht. Buurtbewoners hielpen elkaar, jongeren sprongen bij, ondernemers dachten om. Niet omdat het moest, maar omdat het kon. Die spontane golf van menselijkheid liet zien waar de echte weerbaarheid van onze samenleving schuilt: niet in meer regels, maar in ruimte. Ruimte voor initiatief van onderop, voor verbinding, voor samendoen.

Van controle naar vertrouwen

Toch trekken we in Nederland die ruimte vaak weer snel dicht. Vanuit goede bedoelingen willen we organiseren, borgen en beheersen. Alles goed geregeld, veilig en efficiënt. Maar met die reflex slaan we ongemerkt de zuurstof uit de samenleving. Overheidsbeleid en professionele routines die bedoeld zijn om zekerheid te bieden, werken soms juist verlammend voor creativiteit, eigenaarschap en flexibiliteit. Terwijl de samenleving juist groeit wanneer er ruimte is om te vallen, op te staan en verantwoordelijkheid te nemen.

Tijdens het symposium “Kom over de brug!” van de Werkplaatsen Sociaal Domein werd dat gevoel treffend verwoord: weerbaarheid ontstaat niet door systemen, maar door sociale veerkracht. Door het lef om los te laten, te vertrouwen op de kracht van mensen en samen over de brug te komen – letterlijk en figuurlijk – naar de leefwereld waar het allemaal begint.

De kracht van een slecht idee

Een dag later, bij de afsluiting van de Week van de Standaarden van het Ketenbureau i-Sociaal Domein, vertelde Rick Bakker over “De kracht van een slecht idee”. Zijn boodschap raakte dezelfde snaar: we regelen in Nederland zó veel, dat we improvisatie en variatie soms ombrengen. We leren wat te denken in plaats van hoe te denken. Terwijl juist de ideeën die in eerste instantie absurd of onlogisch lijken, de bron vormen van echte innovatie.

Goede oplossingen ontstaan zelden in de comfortzone. Ze beginnen bij nieuwsgierigheid, bij het durven stellen van andere vragen. In het sociaal domein vraagt dat om het loslaten van ingesleten patronen en vaste antwoorden. Soms lost confectie maatwerkproblemen op, soms werkt het precies andersom. Maar pas als we de vanzelfsprekendheden durven bevragen en plaatsmaken voor creativiteit, krijgt vernieuwing kans.

Leven en werken alsof het je eerste dag is

Verandering vraagt dus niet alleen om nieuwe regels of structuren, maar vooral om een andere houding. Om, zoals Bakker zegt, te werken alsof het je eerste dag is. Nieuwsgierig, onbevangen, bereid om fouten te maken. Dat begint met perspectiefwisseling: de ander zien, luisteren zonder oordeel, denken voorbij je domein. Precies dát is wat “over de brug komen” in essentie betekent.

Wie de moed heeft om te experimenteren, fouten te maken en opnieuw te beginnen, houdt de samenleving levend en veerkrachtig. Weerbaarheid groeit niet door te voorkomen dat het misgaat, maar door toe te laten dat het mis mag gaan – en er samen van te leren.

Ruimte als sleutel tot vernieuwing

Misschien is dat wel de grootste opdracht voor de overheid én voor professionals in het sociaal domein: niet méér organiseren, maar meer ruimte laten. Ruimte voor initiatief, voor ongeplande ontmoeting, voor experiment. Want daar, in de vrije ruimte tussen regels en routines, bloeit de samenleving op haar best.  

Of, zoals een deelnemer aan het symposium het zei: het begint met het openen van de voordeur – en het begroeten van een buur.


PS voor bestuurders en ambtenaren

Voor effectieve innovatie en duurzame weerbaarheid in het sociaal domein is het essentieel dat beleid niet enkel uitgaat van het beheersen van risico’s en het organiseren van processen, maar vooral van het faciliteren van ruimte voor initiatief, eigenaarschap en experiment. Durf los te laten waar mogelijk en creëer kaders waarin mensen, organisaties en netwerken hun creativiteit kunnen inzetten. Een meer faciliterende overheid, die vertrouwen schenkt en eigenaarschap deelt, vergroot niet alleen maatschappelijke betrokkenheid, maar levert ook betere en inclusievere oplossingen op. Maak van ruimte voor leren en vallen een bewuste beleidskeuze: dat is de sleutel tot een veerkrachtige samenleving waarin innovatie en zorgzaamheid hand in hand gaan.

Durven loslaten geeft ruimte aan echte innovatie. Tijdens covid bleek: als systemen even wijken, ontstaan spontane golven van samenkracht en maatschappelijke veerkracht. Niet meer regels bieden het antwoord, maar het lef om te vertrouwen op de kracht van mensen. Nieuwsgierigheid, experimenteren, fouten maken en samen leren: zo groeit duurzame weerbaarheid in het sociaal domein. Het sleutelwoord? Ruimte – om te vallen, op te staan en verbinding te zoeken. Zo bloeit de samenleving.