Onze grootste overwinning is niet dat we nooit falen, maar dat we telkens als we struikelen weer opstaan.
Bron: Analecta boek II, XXIV, Confucius, Chinees filosoof 551 v.C. – 479 v.C.
Zoals alle pubers groeide ik rond mijn 11de meer dan twee keer zo snel als in de jaren daarvoor. Ook mijn bewegingen waren hierdoor een tijdje ontregeld. Om niet te zeggen onhandig en slungelig. Het effect bleef niet uit. Op de meest onverwachte momenten struikelde ik. Niet zelden, als ik net weer een nieuwe broek of blouse had gekregen. Met de nodige schade en commentaar tot gevolg. Het commentaar (‘doe doet niet zo stom’, etc.) gaf mij al snel het idee dat ik het expres deed. Met als resultaat dat ik krampachtig probeerde herhaling te voorkomen. Hetgeen juist daardoor natuurlijk jammerlijk mislukte….Het leek wel een gave om zo onhandig te zijn.
Het regeerakkoord heeft tot gevolg dat de gemeente de komende jaren een groot aantal nieuwe taken in het sociale domein krijgt. De gemeente wordt verantwoordelijk voor de totale jeugdzorg, voor de ondersteuning, begeleiding en verzorging van kwetsbare mensen en voor de re-integratie en participatie van kwetsbare mensen op de arbeidsmarkt.
Deze decentralisaties zijn los van elkaar al grote wijzigingen. Samen vormen zij een operatie van ongekende omvang. Onwillekeurig dringt zich daarbij de vergelijking op met de groeispurt van pubers: als dat maar goed gaat!
De omvangrijke nieuwe rol van en verantwoordelijkheden voor lokale overheden vragen stuurmanskunst. Niet in de laatste plaats, omdat gemeenten het sociaal domein moeten omvormen van een regelgestuurd systeem naar een stelsel van ondersteuning en activering. Dit vraagt naast duidelijke spelregels vooral om vertrouwen en ruimte. Bovenal echter vraagt het om te leren omgaan met de ‘dit-nooit-weer-reflex’ na incidenten. Die reflex leidt tot een krampachtig proberen fouten te vermijden. Juist die angst om te falen en de daarmee oplopende zucht naar perfectie, zal de gevreesde mislukking waarschijnlijk creëren. Wat niet zelden zal leiden tot verstarring en chronische besluiteloosheid: Beter geen beslissing nemen dan een foute beslissing.
Is het voor gemeenten mogelijk het sociaal domein zo in te richten dat menselijke fouten worden voorkomen? Het antwoord is, dat wij dit niet kunnen. Hoe goed het ontwerp ook zal zijn. Wij moeten dat ook niet willen (garanderen). Er kan altijd iets fout gaan in de wisselwerking tussen mens en systeem.
‘Daar waar je struikelt, ligt je grootste schat begraven’. Deze uitspraak (anoniem) citeer ik in dit verband graag in gesprekken met professionele dienstverleners, beleidsmedewerkers en bestuurders. Om hen te laten inzien dat ‘struikelpartijen’ niet voor niets zijn.
Ik weet – net as zijzelf waarschijnlijk – uit ervaring hoe leerzaam het is om fouten te maken en dat het menselijk is. En ja, ook dat het pijnlijk kan zijn. Dat het vaak gekoppeld is aan een gevoel van schaamte. Het is dan ook helemaal niet gek dat veel mensen – mezelf incluis – bang zijn om fouten te maken. Je hoeft maar even iets verkeerd te doen, te zeggen of te schrijven, en er is altijd wel iemand als de kippen bij om jou daarom te kapittelen.
En toch: Is iemand daardoor minder professioneel of minder goed in zijn werk? Ik denk van niet. Het leven is immers vallen en opstaan. Het essentiële onderscheidt zich daarbij als vanzelf van het voorbijgaande of het vermijdbare. Opstaan moet je zelf doen. Hoewel dat een stuk aangenamer is, als iemand je daarbij de hand reikt. Niet meer en niet minder.
Wat ik zo jammer vind aan de angst om fouten te maken, is dat dit op den duur ten koste gaat van de creativiteit van mensen. Dat mensen niets meer durven te doen of te ondernemen. Juist uit angst om fouten te maken. In mijn optiek is het dan ook veel belangrijker dat mensen hun best doen en zich met de juiste intenties ergens hard voor maken. Laat ze een keer een fout maken. Daar leren ze van.
Een belangrijk aspect van mijn visie op de omvorming van het sociaal domein is de notie dat je dat je niet van de ene op de andere dag regelt. Het is – net als de groeispurt van pubers – een zinvolle, maar moeilijke en ingrijpende verandering. De struikelstenen die wij allemaal onderweg (zullen) tegenkomen, kunnen veel moois opleveren. Als je hiervan mag leren! Dan kun je er kracht en inzicht uit putten. Menselijke fouten – niet te verwarren met moedwillige opzet of opzettelijkheid – worden in mijn visie benut om te verbeteren.
Mijn advies aan mijn gesprekspartners? Zie de omvorming van het sociaal domein als een leerproces waarin ‘vragen stellen wordt erkend als een respectabele vaardigheid’. Het is net opvoeden. Als het goed is, leren ouders al doende hoe ze het moeten aanpakken met hun kinderen. Ontelbare factoren hebben daarop invloed. Er is geen enkele garantie op geluk en voorspoed en ieder gezin moet roeien met de riemen die men heeft.
Juist daarom gaat iedereen aan de slag op de eigen manier. De meeste opvoeders gaan daarbij – gelukkig – uit van het gezonde verstand, hun gevoel en eigen ervaringen. Wat betekent niet dat ze hun verantwoordelijkheid niet nemen. Integendeel. Het betekent dat als ze struikelen, dat als ze fouten of missers maken, zij zich zelf vragen stellen. Hoe kan het? Wat kunnen wij nu doen? Hoe kan het voorkomen worden. Als er geen oordeel is, kunnen ze daar in alle vrijheid naar kijken en de stappen zetten die nodig zijn.
Van jongs af aan wordt ons ingepeperd geen fouten te maken. Zelfs, als we er niets aan kunnen doen. Gewoon, omdat wij het razende tempo of de groei eenvoudigweg niet kunnen bijbenen.
Fouten maken – struikelen – moet dus. Ook bij de omvorming van het sociaal domein. Doe het maar gewoon. Niet, omdat het leuk is. Het doet vast pijn. Bovendien kan het ook geld kosten. Fouten hebben ook een negatieve connotatie: ‘Jij doet het fout’ klinkt (en is) vaak veroordelend. En fouten kunnen nare gevolgen hebben. Die wij natuurlijk graag voorkomen.
Desondanks pleit ik voor het doorbreken van ‘faalparadox’. Gewoon, omdat ik teveel mensen hun best zie doen om fouten te verdoezelen of te vermijden. Terwijl openlijk struikelen – falen, zo je wilt – nodig is. Omdat het leven en onze samenleving complex zijn. Alles is met alles verbonden. Acties en reacties volgen elkaar in hoog tempo op. Uit de kleinste dingen kunnen dan fouten ontstaan. Niet om af te straffen, maar om ervan te leren, beter te worden en te innoveren.
Verruim de horizon 